Vlerësimi i politikave publike

Ç’është vlerësimi i politikave publike (VPP)? Vlerësimi i politikave publike (VPP) është aktiviteti që konsiston, në matjen e efekteve të një politike të kryer nga një institucion publik për të ndriçuar vendimin e marrë. Fryt i zhvillimit të vonshëm në Europe VPP pritet të luajë një rol në rritje në një kontekst të racionalizimit të veprimit publik dhe reformës së Shtetit.

Për çfarë shërben vlerësimi?

Vlerësimi synon së pari t’u sigurojë autoriteteve publike mjetet për ta bërë veprimin e tyre më efektiv. Ai duhet të sigurojë tre lloje të informacionit:

• Si funksionon politika dhe cilat janë efektet e saj?
• A janë efektet e saj deri në lartësinëe e objektivave?
• A mund ti bëjmë më mirë dhe si?

Në varësi të përfundimeve të vlerësimit, vendimmarrësit mund të kenë nevojë të modifikojnë një politikë, ta përfundojnë atë ose, përkundrazi, ta përgjithësojnë atë.

Kush e kryen vlerësimin?

Vlerësimet kryhen nga institucione të pavarura publike si Gjykata e Auditorëve, Autoriteti i Lartë për Shëndetin ose Këshilli i Lartë për Vlerësimin e Kërkimit dhe Arsimit të Lartë.

Këta drejtohen tek “zyrtarët e vlerësimit” nga një larmi prejardhjesh (ekonomistë, studiues të shkencave shoqërore, statistikorë, konsulentë, etj.), të cilët kryejnë punën e studimit në bashkëpunim me zyrtarët përgjegjës për politikat.

Cilat janë kriteret?

Kriteret kryesore të vlerësimit janë:

• Arritja e objektivave (a janë efektet e konstatuara në përputhje me objektivat?);
• Drejtësia (pertinence) (a janë përshtatur objektivat realitetit shoqëror?);
• Koherenca (a janë zbatimi i politikës dhe mjeteve në përputhje me objektivat?);
• Efektiviteti (a përputhen efektet me objektivat?);
• Efikasiteti (a përputhen efektet me kostot?).

Cila është metoda e adoptuar?

Metoda ndryshon në varësi të llojit të politikës që do të vlerësohet, objektivave të vlerësimit etj. Sidoqoftë, çdo vlerësim ka tre faza:

• një fazë paraprake e pyetjeve (inkuadrimi operacional) gjatë së cilës vendosen pyetjet e vlerësimit të cilave vlerësimi duhet t’u përgjigjet;
• një fazë e mbledhjes dhe përpunimit të të dhënave (diagnoza);
• një fazë reflektimi operativ (skenarët) që synojnë të bëjnë rekomandime për përmirësimin e veprimit publik.

Cilat teknika përdoren?

Nuk ka teknikë specifike për vlerësimet. Sidoqoftë, kjo përfshin një sërë teknikash nga shkencat shoqërore (sociologjia, ekonomia, etj.), Statistikat dhe shkencat e menaxhimit (financa, teoria organizative, shkenca e vendimeve, etj.). Në këtë kontekst, qasjet cilësore dhe sasiore duket të jenë plotësuese.

Por vlerësimi i politikave publike (VPP) nuk është vetëm një mënyrë për të ditur. Ka një dimension të fortë operacional i cili presupozon një orientim të procesit të përgjithshëm drejt vendimmarrjes.

Vlerësimi në Francë dhe në botë

Një praktikë e lindur në Shtetet e Bashkuara

Programet e para të vlerësimit filluan në Shtetet e Bashkuara në fund të shekullit të 20-të. Zyra e Përgjithshme e Kontabilitetit, ekuivalente me Gjykatat Evropiane të Auditorëve, u krijua në 1921. Ky organ, i cili raporton në Kongres, nga 1970 e në vazhdim u bë një lojtar qendror në vlerësim. Në këtë kohë, vlerësimi trajtohet në një mënyrë kryesisht sasiore. Edhe sot, pesha e vlerësimit në veprimet publike amerikane është shumë më e madhe se në Evropë.

Vendet në ballë të vlerësimit

Pas Luftës së Dytë Botërore, praktika e vlerësimit u përhap në vendet e tjera anglo-saksone (Shtetet e Bashkuara, Kanada, Zelanda e Re) dhe në Evropën Veriore. Janë këto vende që janë sot në ballë të vlerësimit (numri i programeve, buxheteve, ndikimi në vendimmarrjen publike). Këtu duhet të shtohen organizata ndërkombëtare, të tilla si Banka Botërore ose Komisioni Evropian, të cilat përdorin gjerësisht vlerësimin.

Në Francë, një zhvillim i vonë

Vetëm në vitet 1970 dhe 1980, vlerësimi zuri vend si një mjet për modernizimin e shtetit. Në vitet 1980, vlerësimi iu besua kryesisht Komisionit të Planifikimit të Përgjithshëm. Pastaj shtysa erdhi nga qeveria e Michel Rocard në fund të viteve 1980. Ky i fundit e pa vlerësimin si një mjet thelbësor për përmirësimin e efektivitetit të veprimit publik në një kontekst të kufizimeve buxhetore.

Lojtarët në vlerësim në Francë

Praktika e vlerësimit në Francë përfshin shumë institucione publike: Parlamenti, Gjykata e Auditorëve, Instituti Kombëtar i Statistikave dhe Studimeve Ekonomike, etj.

Në përputhje me Komisionin e Planifikimit të Përgjithshëm, Komisioni i Përgjithshëm për Strategjinë dhe Parashikimin, i njohur më mirë me emrin France Stratégie, u krijua me dekretin e 22 Prillit 2013. Në zemër të misioneve të saj është vlerësimi i politikave publike.

Një studim i dhjetorit 2018 i botuar nga France Stratégie tregon se në Francë roli i administratave është i rëndësishëm në vlerësimin e politikave publike, krahasuar me atë të vendeve të tjera ku vlerësimi kryhet më shumë nga universitetet. Studimi shpjegon këtë situatë me specifikën e shërbimit zyrtar francez të statistikave, i cili prodhon të dhëna dhe kryen studime.

Vlerësimi në debatin publik

Një praktikë e nevojshme për racionalizimin e veprimit publik

Vlerësimi i përgjigjet nevojës në rritje për të racionalizuar veprimin publik, duke pasur parasysh kufizimet në të:

• larmia e kërkesës sociale (fuqia blerëse, siguria, shërbimet publike, etj.) dhe objektivat politike (ekonomike, sociale, mjedisore) të cilat nganjëherë bien në konflikt;
• një situatë e vështirë ekonomike për shumë shtete;
• një krizë besimi midis njerëzve dhe udhëheqësve të tyre, e cila i detyron këta të fundit të fundit të jenë të përgjegjshëm për veprimin e tyre.

… por e vështirë për tu përcaktuar

VPP është një praktikë relativisht e kohëve të fundit, e cila mbetet disi e pasigurt. Sot ekziston një debat i rëndësishëm për statusin, objektivat dhe metodën e tij. A është njohuri objektive apo një konstrukt shoqëror?

Duke kaluar disa disiplina, teori dhe praktikë, akademi dhe politikë, VPP është konfuze nga natyra e saj e përbërë. Aktorët e vlerësimit (administratorët, studiuesit, konsulentët, etj.) gjithashtu nuk kanë të gjithë të njëjtë konceptimin e rolit të tyre.

A është vlerësimi efektiv?

Ndikimi i vërtetë i vlerësimit në vendimmarrjen publike është i vështirë të matet. Në të vërtetë, nuk ka asnjë mekanizëm automatik që lidh vlerësimin dhe vendimmarrjen, pasi zgjedhjet politike të vendimmarrësve shpesh hyjnë në lojë.

Ndërsa efektet e tij afatshkurtra shpesh janë të kufizuara, vlerësimi indirekt ndikon pak a shumë në vendimet politike afatgjata pasi pasuron gjendjen e përgjithshme të reflektimit mbi politikat publike. Në përgjithësi, ndikimi i VPP është më i fortë në vendet anglo-saksone (Shtetet e Bashkuara, Kanada, Australi, etj.) dhe në organizatat ndërkombëtare (Banka Botërore, Bashkimi Evropian, etj.).

A është vlerësimi objektiv?

Ndërsa VPP duhet të përpiqet për objektivitet, rezultatet e tij nuk janë kurrë neutrale. Çdo hap i procesit përfshin zgjedhje që mund të drejtojnë (vullnetarisht ose jo) rezultatin përfundimtar:

• zgjedhja e politikave që do të vlerësohen dhe metoda që do të miratohet në fazën e pyetjeve paraprake;
• zgjedhja e të dhënave që do të përdoren në fazën e mbledhjes dhe përpunimit të të dhënave;
• zgjedhja e rezultateve që do të theksohen në fazën e interpretimit të rezultateve dhe rekomandimeve. 

Vlerësimi, një praktikë që duhet të zhvillohet?

Studimi i lartpërmendur nga France Stratégie thekson se shumë vende kanë mbetur prapa në vlerësimin e politikave publike dhe rendit një numër të caktuar hipotezash që mund ta shpjegojnë atë: më pak kulturë vlerësimi, trajnim i pamjaftueshëm i elitave, mungesë e shtysës politike, roli i dobët i Parlamentit në vlerësim, etj. Një studim i ri pritet të analizojë më në detaje shkaqet e kësaj vonese dhe të masë ndikimin e vlerësimeve në vendimet dhe praktikat.