Imazhi i Shqipërisë dhe nevoja për diplomaci publike efektive

Nga Fatos Tarifa, botuar në Dita, 12 dhjetor 2013

Shqipëria ka një problem imazhi. Ndërsa problem vetë është serioz, ai bëhet edhe më i ndërlikuar nga një sere faktorësh, të cilët janë më të shumtë dhe më të larmishëm nga sa kujtojmë ne zakonisht.

Problemi i imazhit të Shqipërisë është veçanërisht i mprehtë në Bashkimin Europian, por ai nuk ndeshet vetëm në të. Shqipëria ka probleme me imazhin e saj edhe në hapësirën më të ngushtë gjeopolitike e kulturore të rajonit ballkanik. Se sa u përgjigjet imazhi që ekziston për vendin tone realiteteve shqiptare është një temë më vete, në shtjellimin e së cilës mund të sillen argument që variojnë nga ksenofobizmi ekstrem dhe nacionalizmi folklorik, në realizmin e moderuar. Sidoqoftë, kjo nuk përbën objektin e kësaj eseje. Pikënisje për shtjellimet e mëposhtme është teza se, pavarësisht problemeve të vjetra apo të reja që presin zgjidhje, si edhe pikëpyetjeve të reja që janë krijuar, Shqipëria nuk meriton të ketë këtë imazh negative që ka sot. Shumë zhvillime positive kanë ndodhur në Shqipëri, të cilat “bota” nuk i njeh sa duhet. Arsyeja është se vetë ne, shqiptarët, nuk bëjmë sa duhet për t’ua treguar të tjerëve historinë tonë, jo thjesht historinë e së kaluarës, por historinë e ditëpërditshme që transformon realitetin shqiptar. Kjo është, në fakt, detyra e diplomacies publike.

Ç’është diplomacia publike?

Termi “diplomacy publike” është përdorur, për here të parë, në vitin 1965 nga Edmund Gullion, një diplomat karriere në Shtetet e Bashkuara dhe, më pas, dekan i Fletcher School of Law & Diplomacy në Tufts University, kur ai krijoi Qendrën për Diplomacinë Publike “Edward R. Murrow”. Departamenti i Shtetit i Shteteve të Bashkuara e përkufizon termin “diplomacy publike” si “programe të sponsorizuara nga qeveria, të cilat kanë për qëllim të informojnë apo të ndikojnë opinionin public në vende të tjera”. Një konceptim i tillë i diplomacies publike lejon të dallojmë tri veçori esenciale të saj:

Së pari, në dallim nga diplomacia zyrtare, e cila (me përjashtim të rrjedhjeve rastësore të informacionit) është opake dhe bëhet nga institucione dhe me instrumente të përcaktuara mirë, diplomacia publike është transparente dhe gjerësisht “e difuzuar”.

Së dyti, në dallim nga diplomacia zyrtare, e cila realizohet nga qeveria e një vendi të dhënë në marrëdhëniet e saj me qeveritë e vendeve të tjera apo me organiztatat ndërkombëtare, diplomacia publike sponzorizohet nga çdo qeveri dhe orientohet për një public të gjerë, ose për një publik “të zgjedhur” (siç janë, fjala vjen, për Shtetet e Bashkuara popullsitë e vendeve të Lindjes së Mesme apo të vendeve myslimane, ndërsa për Shqipërinë kryesisht publiku i vendeve anëtare të Bashkimit Europian).

Së treti, ndërsa çështjet për të cilat preokupohet dhe me të cilat angazhohet diplomacia zyrtare kanë të bëjnë me sjelljen dhe politikat e qeverisë, çështjet me të cilat preokupohet diplomacia publike kanë të bëjnë me sjelljen dhe qëndrimet e publikut të gjerë jashtë vendit, ose të segmenteve të caktuara të tij.

Pasi kemi bërë këtë përcaktim të diplomacies publike, duke e dalluar atë nga diplomacia zyrtare, mund të themi se publikut të huaj mund t’i shpjegohen veprimet shpeshherë të panjohura, ose të pa kuptuara mire të një qeverie të dhënë, në rastin tone të qeverisë shqiptare, ose t’i bëhet i njohur progresi i realizuar në fusha të ndryshme të aktivitetit politik, ekonomik dhe social. Përveç kësaj, në atë masë që qëndrimet dhe politikat e Bashkimit Europian – ose të qeverive të vendeve të veçanta anëtare të tij – ndikohen nga opinionet, sjellja dhe qëndrimet e qytetarëve të tyre (siç u vërtetua më së miri me refuzimin që francezët dhe hollandezët i bënë Kushtetutës Europiane në pranverë të vitit 2005), diplomacia publike mund të ndikojë në qëndrimet e qeverive të huaja ndaj vendit tonë, duke ushtruar ndikimin e saj te publiku i këtyre vendeve.

Diplomacia publike dhe vendet e vogla

Diplomacia publike ka kohë që është bërë një koncept i njohur dhe mjaft i përdorur në teorinë dhe në praktikën e marrëdhënieve ndërkombëtare. Edhe pse në pjesën më të madhe literatura që iu kushtohet parimeve dhe mekanizmave të diplomacisë publike fokusohet në fuqitë kryesore të globit, të cilat kanë resurse të mëdha ekonomike e ushtarake, si edhe një ndikim politik e diplomatik të madh, në këto dhjetë vitet e fundit është rritur gjithnjë e më shumë preokupimi i vendeve të vogla (Suedia, Norvegjia, Greqia, Letonia, Lituania, Armenia, Serbia e deri Tajvani) për të zhvilluar diplomacinë publike në dobi të interesave të tyre kombëtare.

Vendet e mëdha kanë një audiencë shumë të gjerë në çdo skaj të globit, mundësi financiare, mjete dhe mënyra të shumta për të përhapur e kultivuar ato imazhe me të cilat kërkojnë të identifikohen në sytë dhe në mentalitetin e publikut të huaj. Rrjedhimisht, diplomacia e tyre shtetërore fokusohet kryesisht në promovimin e politikave të tyre dhe, kur është nevoja, në një diplomaci publike që synon një lloj “re-branding”.

Nevoja për një diplomaci publike efektive në Shqipëri

Sa kuptohet dhe sa bëhet kjo diplomaci publike në Shqipëri? Sa ndihmon në këtë mes Ministria e Punëve të Jashtme, si institucioni i specializuar, apo diplomacia zyrtare, si instrumenti kryesor i politikës së jashtme të vendit tonë? Cilat organizma ose institucione shtetërore bëjnë ose sponsorizojnë diplomacinë publike? Në ç’forma dhe me ç’mjete e realizojnë këtë? Sa të angazhuar janë në sferën e “shërbimit” diplomatik sektorë të ndryshëm të shoqërisë civile? Po media? Cilit publik të huaj i referohet dhe bën “subjekt” informimi diplomacia e tyre publike?

Nëse i marrim – së bashku, ose veç e veç – të gjitha këto pyetje dhe mundohemi t’u përgjigjemi atyre, do të shohim se s’ka shumë për të thënë. Diplomatët më të rinj, të cilët, në kurse të ndryshme kualifikimi jashtë vendit, mund të kenë dëgjuar leksione mbi diplomacinë publike, shohin fare pak hapësirë reflektimi apo veprimi si brenda institucionit të tyre, ashtu edhe në sferën publike të shoqërisë shqiptare, e cila, e fragmentarizuar dhe e polarizuar në mënyrë të tejskajshme siç është, krijon pak mundësi për një diplomaci publike efektive nga ana e organizatave të ndryshme joqeveritare që veprojnë në hapësirën e saj.

Thelbi dhe roli i diplomacisë publike, për të cilën ka nevojë Shqipëria, konsistojnë në atë që të informojë dhe të influencojë opinionin e huaj publik, veçanërisht atë europian, mbi ato transformime të mëdha që janë kryer në vendin tonë në këto njëzet e ca vite pas përmbysjes së socializmit shtetëror, si edhe mbi vlera të tilla themelore humane, si pluralizmi, liria dhe demokracia, të cilat, duke u bërë dita-ditës pjesë e realitetit politik e shoqëror shqiptar, rezonojnë me vlerat e qytetërimit europian dhe ato të komunitetit transatlantik.

Kjo konsideratë e përgjithshme natyrshëm çon në pyetjen: A duhet që qeveria shqiptare të jetë transmetuesja e vetme e përmbajtjes së diplomacisë publike jashtë vendit, apo ajo duhet ta ndajë këtë funksion me organizata dhe shoqata të tjera joqeveritare, si edhe me institucione akademike, organizata të biznesit dhe me median? Me fjalë të tjera, çfarë të mirash “private” ose “publike” mund të gjenerojë realiteti shqiptar për t’u bërë atraktiv dhe i pranueshëm për publikun europian?

“Branding” Albania’s Identity

Shqipëria, një vend i vogël dhe më i varfër se të gjitha shtetet e tjera të Europës, ka mundësi të kufizuara për të eksportuar në tregun e kontinentit tonë apo në tregun global, “të mira private”, me çka unë kuptoj sende të përdorimit privat, gjë që, në vetvete, nuk shërben për të motivuar diplomacinë publike. Në shtete ekonomikisht të zhvilluara—siç janë Shtetet e Bashkuara, vendet kryesore të Bashkimit Europian, Japonia, Kanadaja dhe, së fundmi, Kina—interesat tregtare kanë shërbyer dhe shërbejnë për të energjizuar dhe përmirësuar “diplomacinë publike” të këtyre vendeve. Talenti amerikan për të shitur anembanë globit muzikën e Madonës e të Majkëll Xheksonit, filmat e Hollivudit, Pepsi-Kolën dhe Koka-Kolën, këpucët atletike të Majkëll Xhordanit apo hamburgerat e MakDonaldit ka pasur dhe ka në vetvete përbushjen e një elementi—sado anësor—të diplomacisë publike, pasi ai ka popullarizuar vlera të caktuara të kulturës popullore amerikane dhe ka promovuar në shumë vende e rajone të botës një imazh pozitiv për Amerikën. Të mos harrojmë se një pjese të madhe të klasës së mesme në Europë dhe në pjesë të tjera të botës, në të vërtetë, iu pëlqen, si një lloj sporti, të mblidhen për kafe në Starbucks, veshur me blue jeans dhe T-shirts, shpikje këto të kulturës pop të amerikanëve.

E njëjta gjë mund të thuhet—ndonëse në kuadër të një hapësire gjeografike më të kufizuar—për kulinarinë italiane, për verërat, muzikën, kinematografinë dhe turizmin e këtij vendi; për industrinë gjermane, veçanërisht atë të prodhimit të automobilave; për artin, filozofinë, modën dhe rivierën franceze; për eksportet kryesore të Hollandës (naftën e Shellit, Heinekenin, tulipanët dhe produktet e Filipsit); për Nokian e Finlandës; për Volvon e Suedisë etj.

Por le të shohim shtetet anëtare më të reja të Bashkimit Europian. Zgjerimi i biznesit kapitalist dhe i aktivitetit tregtar të shumë prej këtyre vendeve në tregun e BE-së, në atë të Shteteve të Bashkuara, në Rusi, në Ballkan dhe deri në tregun latino-amerikan (verërat hungareze dhe sllovene, këpucët çeke, prodhimet bujqësore të Polonisë, bregdeti kroat e të tjera), kanë qenë dhe po bëhen gjithnjë e më shumë “të mira private” në përdorim të një mase gjithnjë e më të gjerë njerëzish nga shumë vende të zhvilluara të botës, të cilat kanë ndihmuar në promovimin e një imazhi pozitiv për vendet prodhuese të tyre. Në rrjetet televizive më të mëdha—si CNN, ABC, BBC, Reuters apo Al Jazeera—dhe në revista të tilla popullore, si: Travel Magazine, Global Traveler, Lonely Planet Traveler, National Georgraphic Traveler, Travel & Leisure etj., sheh të promovohen kultura dhe arti hungarez, bregdeti kroat, folklori dhe plazhet e Bullgarisë, çka është, në vetvete, një funksion dhe rezultat i diplomacisë publike që bëjnë institucionet politike, organizatat kulturore dhe grupet e biznesit në këto vende për të krijuar një imazh sa më pozitiv në komunitetin europian dhe atë ndërkombëtar.

Është e vërtetë se muzika, arti, turizmi apo verërat janë kryesisht të mira “private” (apo “kolektive”), të cilat evokojnë kryesisht eksperiencat individuale të njerëzve dhe, deri diku, edhe eksperiencat e grupeve të caktuara. Konsumatorët privatë tërhiqen lehtësisht pas tyre duke parë, dëgjuar, ndier apo shijuar dhe, në këtë mënyrë, reagojnë pozitivisht ose negativisht ndaj tyre dhe në një mënyrë të caktuar edhe ndaj vendit që i prodhon ato. Imazhi i një vendi, në fund të fundit, s’është veçse rezultat i eksperiencave individuale dhe kolektive të përsëritura të qytetarëve të huaj për aspekte të veçanta të organizimit shoqëror, për kulturën dhe mënyrën e jetesës së tij.

Kontrasti midis imazhit të Shqipërisë dhe imazhit të shumë prej vendeve të tjera të rajonit tonë në këtë aspekt është i thellë. Bregdeti bullgar as që i afrohet bregdetit të Shqipërisë për nga bukuria e tij, por europianët preferojnë më mirë plazhet e pastra bullgare në Detin e Zi, sesa bregdetin shqiptar të Adriatikut ose të Jonit. Verërat sllovene ose ato maqedonase nuk kanë të krahasuar me shumë nga verërat që prodhohen në Leskovik, në Përmet, ose në Librazhd, por ato i gjen edhe në supermarketet e Amerikës. Po kështu, edhe rakia apo djathërat bullgare nuk janë më të mira sesa rakia apo djathërat që prodhohen në Shqipëri, por të parat kanë gjetur treg shitjeje edhe në Shtetet e Bashkuara, ndërsa djathin dhe rakinë e vendit të tyre shqiptarët që banojnë në Amerikë, vazhdojnë t’i marrin me vete në çantat dhe në valixhet e tyre.

Është detyrë e qeverisë shqiptare që ta ndryshojë këtë situatë, e cila nuk është në asnjë mënyrë fatale? Por ç’kanë bërë deri dje dhe ç’mendojnë të bëjnë këtej e tutje Ministria e Ekonomisë dhe e Tregtisë për të promovuar interesat ekonomike të vendit tonë dhe për t’u gjetur tregje shitjeje produkteve shqiptare, pra për të bërë atë “diplomaci publike” që i takon kësaj sfere të aktivitetit shoqëror—diplomacinë ekonomike? E njëjta pyetje ka vend të bëhet për agjencitë private të investimeve apo Dhomën e Tregtisë. Sepse sa kohë që qytetari i thjeshtë francez, hollandez, gjerman, austriak apo spanjoll nuk do të shohë asgjë shqiptare në tregun e vendit të tij, por do të gjejë produkte “Made in Slovenia”, “Made in Poland”, ose “Made in Romania”, për aq kohë Shqipëria nuk do të jetë pjesë e hartës mendore të qytetarëve europianë, të cilët, pavarësisht nga vendimet politike që merren në Bruksel, janë ata që, në fund të fundit, do të votojnë për alternativën europiane të vendit tonë.

Por le t’u kthehemi për një çast atyre çka mund t’i quajmë “të mira publike”. Të tilla janë sistemi demokratik, toleranca fetare, paqja sociale, rendi, shteti i së drejtës, pozita e gruas në shoqëri, pjesëmarrja e saj në politikë, respektimi i të drejtave të minoriteteve etj. Ndërsa në rastin e të mirave “private”, cilësia e tyre ka të bëjë me shijet, kërkesat dhe eksperiencën individuale të njerëzve (fjala vjen një CD me këngë nga Donna Summer apo Sting, apo një shishe verë italiane mund të konsumohen nga një individ i veçantë, pa qenë nevoja që ato të konsumohen edhe nga të tjerë), të mirat “publike”, nga ana e tyre, përjetohen në funksion—dhe në varësi—të shkallës së cilësisë së tyre, si të mira nga të cilat përfitojnë të gjithë qytetarët ose pjesa më e madhe e tyre. Kështu, për shembull, vlerat demokratike, si të mira “publike”, nuk mund të konsumohen nga çdo individ i veçantë nëse ato nuk janë pranuar dhe nuk respektohen kolektivisht nga e gjithë shoqëria. Kjo është ajo kategori vlerash që, në fund të fundit, përcakton imazhin e një vendi jashtë kufijve të tij si një shtet i lirë dhe demokratik, imazh mbi bazën e të cilit Perëndimi, ose Europa, na pranon ose jo të bëhemi anëtarë në familjen e saj.

Pjesa e dytë

Për shkak të nivelit të ulët të zhvillimit të saj ekonomik Shqipëria, nuk ka mundur të krijojë një imazh pozitiv si partner ekonomik i vendeve europiane. Po kështu, për shkak të institucioneve të saj të dobëta shtetërore, krizave të përsëritura politike dhe mungesës së stabilitetit në vend, imazhi i saj si një vend demokratik në Europë ka qenë dhe vazhdon të jetë përgjithësisht negativ, madje më negativ edhe se imazhi i Maqedonisë, fqinji ynë, i cili është formuar si shtet i pavarur vetëm 21 vjet më parë dhe ka një strukturë etnike heterogjene, për shkak të së cilës ky vend ka njohur disa kriza ndëretnike serioze.

Imazhi i një vendi është si nami i njeriut. Imazhi negativ, ashtu si edhe nami i keq, janë vështirë të ndryshohen. Ato s’janë vetëm perceptime subjektive individuale, stereotipa që krijohen për shkak të zakonit. Ashtu si nami i mirë apo i keq i një individi krijohet mbi bazën e cilësive dhe të mënyrës së sjelljes së tij, kur këto perceptohen si eksperienca vetjake nga individë të tjerë, edhe imazhi i një vendi krijohet mbi bazën e të mirave “private” dhe “publike” që prodhon ai vend dhe të sjelljes së tij ndaj qytetarëve të vet dhe ndaj publikut të huaj. Imazhin negativ për Shqipërinë, Europa dhe qytetarët e saj nuk e kanë krijuar a priori, ngaqë “nuk na duan”, ose ngaqë na konsiderojnë më pak të zhvilluar. Ky imazh është krijuar nga vetë ne shqiptarët, jo si popull, pasi të huajt gjithnjë kanë çmuar dhe çmojnë shumë nga cilësitë dhe virtytet e popullit tonë, por nga arkitektura politike që kemi ngritur, nga mënyra se si klasa politike ka drejtuar deri më sot jetën e shoqërisë sonë, dhe nga mënyra se si e kemi ngushtuar sferën publike, në të cilën shoqëria civile do të duhej të funksiononte si një institucion demokratik.

Mendoni për një çast ç’të mira “publike” kemi krijuar ne shqiptarët – të paktën që pas Luftës së Dytë Botërore e këtej – të cilat kanë qenë kuti me të cilin Europa ka matur shkallën e progresit tonë shoqëror dhe prizmi përmes të cilit ajo ka krijuar imazhin e saj për vendin tonë:

Një shtet autoritarist komunist dhe një vetizolim thuajse i plotë nga zhvillimet kryesore të kontinentit tonë për gati gjysmë shekulli;

Një kaos të vërtetë ekonomik e social në fillim të viteve 1990 dhe imazhet shokuese të dhjetëra-mijëra refugjatëve në atë periudhë, të cilët në Europë u quajtën “boat people” (njerëz të anijeve);

Një shtet autoritarist, liri të kufizuar për shtypin dhe shkelje të të drejtave të njeriut në mes të viteve 1990;

Krim të organizuar në shkallë të gjerë;

Një krizë të thellë ekonomike, sociale e politike pas shembjes së skemave piramidale të tipit “Ponzi”, në vitin 1997, dhe një tjetër krizë politike më 1998;

Institucione të dobëta shtetërore dhe kriza të përsëritura qeveritare të shkaktuara nga lufta “brenda llojit” dhe nga një korrupsion endemik;

Shkallë të lartë korrupsioni në administratën shtetërore, një elitë politike tepër të fragmentuar dhe pjesërisht të inkriminuar, për të cilën e ardhmja europiane e Shqipërisë ka pasur më pak rëndësi sesa mirëqenia personale apo e ardhmja politike e tyre si individë.

Ky ka qenë brumi që kemi gatuar vetë ne shqiptarët dhe me këtë brumë Europa nuk ka pranuar deri më sot të na hapë dyert e saj, por na ka thënë: Prisni pas dere; ende nuk jeni gati!

Gjatë dhjetëvjeçarit të fundit, Hungaria, Sllovakia, Estonia, Lituania, Sllovenia provuan jo thjesht se janë gjeografikisht më pranë Europës (pasi vendet balltike janë më larg qendrës gjeografike të kontinentit tonë sesa Shqipëria), por se janë politikisht dhe ekonomikisht – dhe, mbi të gjitha, të socializuar më shumë dhe më mirë se ne – për t’u bërë qytetarë të komunitetit europian. Kjo ka ndodhur vitet e fundit, të paktën në perceptimin e Brukselit dhe të publikut të gjerë europian, edhe me disa nga vendet e rajonit tonë, si Bullgaria, Rumania, Kroacia apo Mali i Zi, imazhi i të cilave është përmirësuar ndjeshëm në krahasim me imazhin e vendit tonë. Kjo ka ndodhur jo se rumunët, bullgarët apo malazezët janë më të kulturuar, më të aftë, apo më europianë se ne, porse ata kanë treguar se e kanë marrë seriozisht demokracinë dhe projektin europian për vendet e tyre dhe kanë ditur të bëjnë një diplomaci zyrtare dhe një diplomaci publike shumë më të mirë, më efektive dhe më produktive sesa vendi ynë.

Nevoja për një “niche diplomacy”

 A kemi krijuar ne shqiptarët të mira “private” dhe “publike” në këto 20 e ca vitet e fundit, për të cilat diplomacia zyrtare shqiptare, përmes kanaleve të saj të informacionit, medias dhe një diplomacie publike më të mirë mund të kishin informuar dhe mund të informojnë strukturat burokratike të BE-së dhe publikun e gjerë europian mbi cilësitë e çmuara të popullit tonë, mbi vlerat e kulturës, të artit dhe të letërsisë shqiptare dhe mbi konstituimin shpirtëror europian të kombit tonë? Sigurisht që po. Por nëse diplomacia zyrtare e shtetit shqiptar ka qenë deri më sot shumë prapa realiteteve të brendshme më pozitive të vendit tonë, diplomacia publike, e organizuar në sistem dhe e sponsorizuar nga shteti, ka qenë deri më sot një fëmijë jetim.

Kjo nuk do të thotë se shqiptarët nuk kanë ditur të bëjnë dhe nuk bëjnë diplomaci publike. Veprat e Ismail Kadaresë, të përkthyera gjerësisht në Europë dhe në botë, kanë qenë dhe mbeten një arsenal i jashtëzakonshëm i mundësisë intelektuale të popullit tonë për të fituar admirimin e Europës. Kur shërbeja si ambasador në Hollandë, Ismail Kadarenë e kërkonin kudo, madje edhe në komisionin e politikës së jashtme të parlamentit të atij vendi, që të fliste për Shqipërinë – por të fliste edhe për Europën. Kadareja ka qenë dhe mbetet një simbol i karakterit europian, properëndimor të vendit tonë dhe, si i tillë, një vlerë e çmuar për krijimin e një imazhi pozitiv dhe properëndimor të popullit tonë. Të tillë janë edhe artistët tanë më të shquar: Inva Mula, Ermonela Jaho, Tedi Papavrami e të tjerë.

Po kështu, ajo që ka bërë Edi Rama për Tiranën gjatë kohës kur ai ishte kryebashkiak i kryeqytetit, është një diplomaci publike shumë e mirë në dobi të Shqipërisë. Duke e transformuar Tiranën nga një fshat i madh në një qytet metropolitan modern, madje në kryeqytetin më dinamik të Ballkanit, Rama bëri shumë për të ndryshuar pozitivisht imazhin mbi vendin tonë në Europë dhe në Shtetet e Bashkuara. Transformimi urban rrënjësor që është kryer në Tiranë gjatë dhjetëvjeçarit të kaluar është një tregues optimist mbi mundësinë e transformimeve të thella ekonomike, sociale e kulturore në shkallë vendi, nëse në krye të punëve vihen njerëz të aftë dhe me vizion europian.

Tirana e vitit 1992, ajo e vitit 1998, ose Tirana e vitit 2000 nuk kishin vend në Europë, por Tirana e vitit 2013 është një qytet europian, më shumë europian sesa Shkupi – dhe po aq europian sa Bratisllava apo Sofia. Ajo që duhet bërë më shumë europiane në Tiranë është politika, ndërkohë që edhe në Bratisllavë, edhe në Sofie, politika e këtyre vendeve është europianizuar në një shkallë më të lartë. Ose, të paktën, ky është imazhi i këtyre vendeve në Bruksel dhe në publikun e gjerë europian.

Qytetet tona të lashta – Shkodra, Durrësi, Apollonia, Butrinti, Berati, Gjirokastra etj. – me vlerat e tyre historike, arkeologjike, urbanistike e kulturore dhe me një kujdes më të madh nga institucionet shtetërore, duke investuar seriozisht për to, do të mahnisnin çdo vizitor të huaj dhe do të shndërroheshin në resurse të mëdha financiare për zhvillimin ekonomik e kulturor të tyre dhe të mbarë vendit. Vlerat e përmendura më sipër mund të përbënin pikërisht atë “niche diplomacy” që i duhet vendit tonë për ta dalluar atë nga shumë vende të tjera dhe për të krijuar një imazh gjithnjë e më pozitiv për të.

Por, imazheve pozitive për Shqipërinë që përçojnë në publikun e gjerë europian letërsia e Kadaresë dhe e shkrimtarëve të tjerë më të mirë të vendit, Tirana e transformuar dhe vlerave më të mira kulturore të vendit tonë u kundërqëndrojnë në një mënyrë gati anuluese imazhi negativ që krijojnë vetë shqiptarët duke sharë dhe përgojuar çdo arritje pozitive, çdo vlerë të mirë dhe individët që qëndrojnë prapa tyre. Dhe imazhi që krijojnë dhe ruajnë të huajt për ne, jo vetëm në Europë, por edhe fqinjët tanë, është ai i një vendi që “s’bëhet” dhe i një populli që “s’e gjen dot me veten e vet”, imazh ky, të cilin, shpesh herë e ushqejmë vetë ne, shqiptarët, dhe mediat tona, dhe jemi po ne ata që ua servirim të huajve në një mënyrë që na tregon të pa qytetëruar dhe qesharakë në sytë e tyre.

Këto imazhe negative na kanë mbajtur dhe do të na mbajnë edhe më tej jashtë Europës. Nëse sot, në vitin 2013, Shqipërisë ende nuk i është dhënë statusi i vendit kandidat për t’u anëtarësuar në Bashkimin Europian, kjo ka ndodhur – as më shumë, as më pak – për shkak se imazhi i Shqipërisë në Bruksel dhe në vendet kryesore të BE-së vazhdon të jetë negativ.

As Greqia më 1981, as Portugalia më 1986, as Lituania apo Sllovakia më 1994, nuk ishin “gati” as politikisht dhe as ekonomikisht për t’u bërë pjesë e Komunitetit Europian (dy të parat) apo e Bashkimit Europian (dy të fundit). Por këto vende ishin gati nga një pikëpamje tjetër: ato kishin krijuar një imazh pozitiv në Bruksel dhe në Uashington, imazhin si vende “normale” dhe si “demokraci të konsoliduara”. Ky imazh i bëri ato pjesë të familjes europiane dhe të komunitetit transatlantik më shumë sesa vetë shkalla e zhvillimit të tyre politik dhe ekonomik në kohën e pranimit.

Sado përpara të shkojë reformimi i shoqërisë shqiptare dhe sado t’u afrohet ajo kritereve të pranimit në Bashkimin Europian, Shqipëria nuk do të mund ta bëjë dot hapin final për t’u bërë pjesë e tij, nëse imazhi që u transmetojmë ne Brukselit dhe Uashingtonit është ai një vendi, i cili ende nuk është “gati”, i cili ende nuk është i sigurt në rrugën e vet, apo i cili ende e mban vështrimin prapa në kurthet dhe udhëkryqet e historisë së tij ballkanike (të dominuar gjatë gjysmës së mileniumit të dytë nga sundimi otoman dhe në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të nga sundimi komunist) dhe jo përpara, drejt së ardhmes së tij europiane.