Parimet e funksionimit të pushtetit gjyqësor

Kushtetuta ka afirmuar disa nga parimet më të rëndësishme të organizimit dhe funksionimit të pushtetit gjyqësor.

Parimi i pavarësisë së gjyqësorit, që është një nga parimet kryesore, realizohet nëpërmjet disa institute të parashikuara nga Kushtetuta. Formulimi kushtetues i pavarësisë së gjyqtarëve do të mbetej thjesht deklarativ nëse nuk do të garantohej nga Kushtetuta vetë. Ai shoqërohet edhe me një varg të drejtash-parime të funksionit gjyqësor, siç janë: e drejta e çdo subjekti për të pasur një gjykim të drejtë; e drejta për t’u ankuar kundër një vendimi gjyqësor në një gjykatë më të lartë; gjykimi nga një anëtar i paanshëm; e drejta e mbrojtjes gjatë gjithë prcesit gjyqësor; detyrimi i arsyetimit të vendimeve gjyqësore, etj.

Për të siguruar një pushtet gjyqësor të pavarur Kushtetuta ka përcaktuar organin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë, që do të shërbej për një ekuilibër të qëndrueshëm midis tre pushteteve, gjë që nga vlerësimet e deritanishme duket se nuk është në gjëndje t’a garantoj. Mesa duket është e nevojshme që Kushtetuta duhet të shpreh qartë dispozitat që lidhen me kriteret e caktimit të gjyqtarëve, të shtimit, transferimit të tyre, rastet e largimit nga detyra, si dhe të gjej një formulë të përshtatëshme për të siguruar parimin e parevokueshmërisë së gjyqtarëve.

Eliminimi i sistemit të varësisë hierarkike në gjyqësor. Në dallim nga administrata publike, sistemi gjyqësor nuk organizohet në mënyrë hierarkike. Me formulimin e nenit 145/1 ” Gjyqtarët janë të pavarur dhe u nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjeve“, Kushtetuta i ka siguruar gjyqtarëve të zakonshëm një pozitë autonome e të pavarur në raport me organet e tjera përmes disa instituteve në të cilat kjo autonomi e pavarësi realizohet. Kështu është bërë i mundur eliminimi i sistemit hierarkik tek gjyqtarët; gjyqtarët dallohen midis tyre vetëm nga ndryshimi i funksioneve që kryejnë dhe nuk kanë asnjë varësi nga njëri tjetri. Ndarja e procesit gjyqësor në shkallë, nuk presupozon varësi hierarkike midis gjykatave të shkallëve të ndryshme.

Detyrimi i gjykatave për të arësyetuar vendimet që japin,  përfaqëson një nga parimet kryesore të procesit të dhënies së drejtësisë. Vetëm në saj të arsyetimit të vendimeve gjyqësore palët e interesuara kanë mundësi të njohin shkallën e arsyetimit të përmbushur nga gjyqtari dhe mund të kundërshtojnë vendimet e gjykatës me kundërargumentet e tyre duke bërë efektive kështu të drjtën e mbrojtjes në procesin gjyqësor. Kjo lidhet gjithashtu ngushtë edhe me parimin e rishikimit të vendimeve të gjykatave të shkallëve më të ulta nga gjykatat e shkallëve më të larta, deri në Gjykatën e Lartë, parim ky që bën efektiv të drejtën e ankimit si të drejtë kushtetuese të qytetarëve.

Autonomia dhe pavarësia e gjyqësorit sigurohet edhe me një varg normash kushtetuese që sanksionojnë statusin e gjyqtarit.