A është demokracia në rrezik zhdukje?

Sipas Euronews, 17 shtator 2023

Sipas një sondazhi nga Fondacionet e Shoqërisë së Hapur, më shumë se një e treta e të rinjve midis 18 dhe 35 vjeç janë në favor të një regjimi ushtarak ose një lideri autoritar. Si arritëm në këtë?

A besojnë njerëzit ende te demokracia? Këtë e kërkuan Fondacioni i Shoqërisë së Hapur, i cili për të dytin vit radhazi intervistoi më shumë se 36 mijë njerëz në 30 vende të botës për të zbuluar opinione dhe ndjenja në fushën e të drejtave të njeriut dhe demokracisë, por edhe për çështjet kryesore me të cilat duhet të përballen vendet dhe bota

Sondazhi “Barometri i shoqërisë së hapur: a është demokracia efektive?”, një nga më të mëdhenjtë e kryer ndonjëherë për opinionin publik botëror, u krye midis majit dhe korrikut 2023 dhe rezultatet, të publikuara afër Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë, janë më së paku befasuese.

Koncepti i demokracisë është ende gjerësisht i popullarizuar në çdo rajon të botës: 86% e të intervistuarve thonë se preferojnë të jetojnë në një shtet demokratik dhe 62% besojnë se demokracia është forma më e mirë e mundshme e qeverisjes. Në Itali, përkatësisht 91 dhe 69%.

Për më tepër, vetëm 20% e njerëzve besojnë se shtetet autoritare mund të jenë më të afta për të kënaqur kërkesat e qytetarëve dhe më efikase në menaxhimin e çështjeve kryesore në vend dhe në skenën ndërkombëtare. Megjithatë, ajo që është befasuese është se, megjithëse në një nivel të përgjithshëm besimi te demokracia është ende i lartë, grupmosha që është më skeptike për efektivitetin e saj është pikërisht më e reja, nga 18 deri në 35 vjeç.

Nëse shikojmë të dhënat e ndara sipas grupmoshave, përqindja e qytetarëve që e konsiderojnë demokracinë formën më të mirë të mundshme të qeverisjes bie në 55% tek më të rinjtë, ndërsa është 61.4% midis 35 dhe 55 vjeç dhe 69% tek ata mbi 56 vjeç. .

Për më tepër, 42% e tyre besojnë se një regjim ushtarak është një mënyrë e mirë për të qeverisur një vend dhe 35% janë në favor të një lideri “të fortë” që bën pa zgjedhje dhe parlament. Në Itali përqindjet zbresin në 24 dhe 32%.

Por si arritëm deri këtu? Çfarë do të thotë kjo për mbijetesën e demokracisë?

“Është vërtet shqetësuese që mbështetja më e ulët është tek grupi më i ri, 18-35 vjeç, sepse sot kemi brezin më të madh të të rinjve. Gjysma e botës është nën 30 vjeç,” thotë Natalie Samarasinghe, drejtoreshë globale për avokimin e fondacioneve të shoqërisë së hapur.

Por, thotë ai, konteksti ka rëndësi. “Është një kombinim faktorësh. Jemi përballë një brezi që ka përjetuar një sërë tronditjesh: kriza ekonomike, Covid, ndryshime klimatike dhe është më se e provuar që shtetet autoritare nuk i kanë menaxhuar mirë këto kriza, por as demokracitë. Kur rritesh në një epokë paqëndrueshmërie dhe krize, ke pak besim te politikanët. Kështu që mendoj se kjo përkthehet në skepticizëm ndaj sistemit në tërësi.”

Ndjesisë se politika ka dështuar të menaxhojë krizat kryesore të viteve të fundit, i shtohet edhe përshtypja e “të qenurit më keq” se prindërit për sa i përket kushteve socio-ekonomike dhe, së fundi, përfaqësimi i dobët: “Sa të rinj e ndjejnë se kanë një ze në demokraci kur çështjet për të cilat ata luftojnë nuk janë kurrë në krye të axhendës?”, nënvizon Samarasinghe.

Prandaj, kjo pakënaqësi ndaj demokracisë lind nga një mospërputhje e përgjithshme dhe e vazhdueshme ndërmjet kërkesave të qytetarëve dhe asaj që kryhet realisht nga klasa politike. Mesatarisht, rreth një e treta e të anketuarve nuk u besojnë politikanëve se ata punojnë për interesat e tyre dhe se nuk adresojnë çështjet që u interesojnë qytetarëve. Para së gjithash varfëria, pabarazia dhe të drejtat e njeriut, ndryshimet klimatike dhe korrupsioni.

Përgjegjësia e gjeneratave të tjera

Gianfranco Pasquino, profesor emeritus i Shkencave Politike, pajtohet me Samarasinghe-n jo vetëm për vështirësitë socio-ekonomike që kanë shënuar brezat e fundit, por edhe për përgjegjësinë e klasës politike. “Partitë janë bërë struktura joadekuate. Partitë mësojnë demokracinë, e praktikojnë dhe tregojnë se si ta praktikojnë atë. Një politolog i madh amerikan shkroi një libër në fillim të viteve 1940 duke thënë se partitë lindin me demokracinë dhe demokracia lind me partitë. Për rrjedhojë, Demokracia vdes nëse partitë vdesin dhe përkundrazi lulëzon nëse partitë rimëkëmben, por unë nuk e shoh këtë përpjekje nga ana e politikanëve”, shpjegon Pasquino.

Megjithatë, profesori një pjesë të përgjegjësisë për pakënaqësinë e të rinjve ndaj sistemit demokratik ia atribuon edhe gjeneratave të vjetra, të cilët gradualisht janë më të favorshëm për demokracinë. Midis atyre mbi 56 vjeç të intervistuar, regjimet më autoritare nuk gëzojnë një popullaritet të veçantë: vetëm 20% janë të hapur për një shtet ushtarak dhe 26% për një udhëheqës të fortë.

Një ndryshim i dukshëm me të rinjtë, por lehtësisht i shpjegueshëm sipas Pasquino: “Në mënyrë të parëndësishme, shumë prej tyre kanë jetuar një pjesë të jetës së tyre nën një regjim autoritar dhe e dinë se nuk do të dëshironin të ktheheshin më. Përkundrazi, ata kanë pasur  eksperienca pozitive ose të paktën më të mira se ato të të rinjve me demokraci. Por do të kishte qenë më mirë që këto informacione, ndjesi dhe emocione t’ua transmetonin fëmijëve të tyre. Ndoshta nuk e kanë bërë sa duhet.”

A është demokracia në rrezik zhdukje?

Pra, çfarë na thonë këto të dhëna për shëndetin dhe mbi të gjitha për të ardhmen e demokracisë? A ekziston vërtet rrezik që sistemi demokratik të zhduket gradualisht? Asnjëri nga ekspertët nuk e sheh këtë hipotezë si të mundshme.

“Demokracitë vazhdojnë të shfaqen, dhe ato të konsoliduara nuk kanë rënë kurrë. Në realitet është e gabuar të thuhet se ka krizë demokracie, ka probleme funksionimi brenda disa demokracive, për shembull Hungaria, për shembull Polonia, por demokracia nuk është në krizë”, thotë profesori Pasquino.

Samarasinghe shkon edhe më thellë: “Tendenca ka qenë dhe do të jetë gjithmonë drejt një lirie më të madhe. Dhe mendoj se edhe ky sondazh tregon se ekziston kjo dëshirë. Vetëm se njerëzit tani shohin një mospërputhje midis kësaj dëshire dhe jetës së tyre. Por unë nuk e shoh Mendoni se zgjidhja e tyre është ‘ok, ne do t’i drejtohemi një sistemi autoritar’. Mund të jetë një zgjidhje afatshkurtër, por jo afatgjatë. Vlerat për të cilat njerëzit kujdesen personalisht, duke përfshirë të drejtat e njeriut, janë kaq të rrënjosura edhe në vendet që aktualisht kanë qeveri më autoritare, të cilat nuk mund të zhduken.”

Përkundrazi, shqetësimi është një tjetër: çfarë mund të ndodhë gjatë kësaj periudhe mospërputhjeje. “Unë mendoj se liderët politikë, kombëtarë dhe ndërkombëtarë, duhet të kenë parasysh se cilat janë pasojat e mosveprimit. Nuk është fjala vetëm për të thënë, ‘OK, ne nuk duam të heqim dorë nga prodhimi i qymyrit tani sepse e kemi këtë industri në lobi dhe ne mund të humbim zgjedhjet e ardhshme. I gjithë sistemi është në rrezik këtu”.