BE-ja duhet ta ndryshojë logjikën e mosnjohjes së pavarësisë së Kosovës

Nga Augustin Palokaj, botuar në Java, 26 qershor 2023

Tensionimet e tashme të situatës në veri të Kosovës dhe raportet mes Kosovës dhe Serbisë nuk kanë të bëjnë aq shumë me fatin e katër ndërtesave komunale. Kanë të bëjnë me testim të limitit se deri ku do të shkojnë palët në një kontest që është territorial. E rreth kësaj, për shkak të refuzimit të Serbisë që ta njohë Kosovën dhe insistimit se veriu i Kosovës nuk mund të jetë në asnjë mënyrë nën administrimin praktik të Qeverisë së Kosovës, është krijuar një paqartësi e qëllimshme, e cila për vite e ka mbajtur veriun e Kosovës në limbo. Kjo pjesë, që formalisht është pjesë e territorit të Kosovës, nuk ka qenë asnjëherë në tërësi e kontrolluar nga autoritetet e Kosovës. Edhe atëherë kur është thënë dhe është menduar se është sikur të gjitha pjesët e Kosovës nuk ka qenë. U dëshmua në disa muajt e fundit se ka qenë iluzion se ato që quheshin struktura paralele serbe në veri janë integruar tërësisht në sistemin e Kosovës. Sepse ato ishin gjithmonë të dirigjuara nga Serbia. Dhe ata që nuk e dëgjonin Beogradin ishin cak i kërcënimeve, frikësimeve dhe sulmeve. Këtë e kanë ditur edhe në Prishtinë, edhe në Bruksel e edhe në Uashington. Por nuk kanë bërë shumë që kjo të ndryshojë, duke shpresuar se përmes dialogut, formimit të Asociacionit të komunave me shumicë serbe, gjërat do të rregulloheshin dhe raportet do të normalizoheshin. Jo vetëm pjesëtarët e institucioneve lokale që vepronin në veri, por edhe përfaqësuesit politikë të zgjedhur atje ishim më shumë përfaqësues të Serbisë në institucionet e Kosovës sesa përfaqësues të serbëve që jetojnë atje.

Ky iluzion që krijoi edhe mitin e suksesit të dialogut mori fund kur serbët në mënyrë demonstrative, teatrale, lëshuan Policinë e Kosovës.

u dekoruan nga presidenti i Serbisë dhe nuk hezituan ta quajnë qeverinë në Beograd si qeveri të tyre e jo atë të shtetit ku vepronin, pra të Kosovës. Pastaj pasuan edhe tërheqjet nga strukturat e tjera si gjykatat, kuvendet komunale dhe kryetarët e komunave. Kjo zbrazëtirë institucionale u desh të mbushej disi dhe këtë e bënë autoritetet e Kosovës. Por sa me heshtje aq edhe me veprime u përgatit terreni për sulme ndaj këtyre institucioneve, sidomos ndaj Policisë së Kosovës. BE-ja heshti ndaj retorikës së imponuar nga Beogradi për “okupimin e veriut”, “forcat fashiste të Kurtit që okupojnë veriun“ dhe se “Policia e Kosovës nuk ka vend atje“. Me këto thirrje u legjitimuan sulmet ndaj tyre. Sepse nëse e konsideron një forcë okupatore, atëherë sulmet ndaj tyre marrin një lloj legjitimiteti dhe veprimi patriotik

Krejt kjo situatë është një rikujtim se nuk ka mundësi të normalizohen raportet mes Kosovës dhe Serbisë pa u sqaruar qëndrimi i palëve rreth statusit të Kosovës. Sepse derisa serbët të mund të mbajnë iluzionin se Kosova nuk është shtet, e këtë e ushqen edhe BE-ja duke mbajtur të ashtuquajturin “qëndrim neutral ndaj statusit”, nuk mund të zgjidhen të gjitha çështjet praktike që do të rregullonin raportet dhe do të evitonin në tërësi tensionet.

Prej kur nisi dialogu u tha nga BE-ja se “ky dialog nuk është për status, por për normalizimin e raporteve”. Thuhej se “statusi është çështje e kryer dhe nuk ka kthim prapa”. Por pritej që gjithçka në dialog të shkonte drejt njohjes së ndërsjellë, që do të siguronte normalizimin e plotë të raporteve. Pa njohje, të gjithë diplomatët që e kuptojnë situatën thonë se nuk do të mund të thuhet se është arritur normalizimi gjithëpërfshirës i raporteve.

BE-ja nuk ka bërë shumë që të ndryshohet qasja ndaj statusit të Kosovës as nga Serbia e as nga BE-ja në kohën kur përfaqësues të lartë ishin Catherine Ashton dhe Federika Mogherini. Por me ardhjen e ish-ministrit të Jashtëm të Spanjës, Josep Borrell, në krye të diplomacisë së përbashkët të BE-së dhe emërimit të ish-ministrit të Jashtëm të Sllovakisë, Miroslav Lajçak, si i dërguar i posaçëm, logjika e mosnjohjes së Kosovës u forcua edhe më shumë. Ndoshta situata nuk do të ishte ndryshe sikur në vend të këtyre të dyve të ishin zyrtarë nga vendet që e kanë njohur Kosovën si shtet. Por mbetet pyetje legjitime kur zyrtarë të Kosovës përmendin faktin se fjalën kryesore në politikën e BE-së ndaj Kosovës e kanë dy diplomatë të vendeve që nuk e kanë njohur.

Në bazë të qasjes së BE-së ndaj Kosovës fitohet përshtypja sikur shumica e vendeve të BE-së nuk e kanë njohur Kosovën, e jo e kundërta. Pesë vendet e BE-së që nuk e kanë njohur Kosovën si shtet kanë bërë që BE-ja t’u përshtatet nevojave të tyre më shumë sesa të shumicës. Dhe kjo vazhdon të krijojë iluzione se Kosova edhe është, edhe nuk është shtet. Dy personat që sot kanë fjalën kryesore në politikën e BE-së ndaj Kosovës, Josep Borrell dhe Miroslav Lajçak, kanë qenë ministra në qeveritë që kanë refuzuar njohjen e pavarësisë së Kosovës. Në BE thonë se “qëndrimet e tyre personale“ dhe ato “nga e kaluara” nuk kanë ndikim, sepse ata “zbatojnë politikën e BE-së”. Megjithatë, ekzistonte dhe një fakt tjetër e ai është se Borrell dhe Lajçak edhe krijojnë e jo vetëm zbatojnë politikën e BE-së ndaj Kosovës.

Pohimet se “pesë vendet e BE-së do të pranojnë gjithçka që pranon Beogradi”, që ka qenë edhe qëndrim i Moskës, vetëm sa e ka inkurajuar Beogradin që të mos shkojë drejt njohjes së Kosovës. Kjo ka bërë që Beogradi secilën herë të testojë limitet deri ku mund të shkojë, herë duke refuzuar marrëveshjet, herë duke refuzuar të nënshkruajë, herë duke refuzuar të zbatojë. Dhe gjithmonë kjo hasi në mirëkuptim në Bruksel, edhe pse fillimisht BE-ja kërkonte diçka tjetër. Kur donin “marrëveshje gjithëpërfshirëse, ligjërisht obliguese“ në BE hiqnin dorë kur këtë e refuzonte Serbia. Kur Serbia refuzonte të nënshkruante, hiqnin dorë me arsyetimin se “Serbia nuk deshi të nënshkruajë sepse ka kufizime kushtetuese”. Ky mirëkuptim për qëndrimet e Serbisë buron nga logjika e mosnjohjes së pavarësisë së Kosovës. E kur dikush udhëhiqet nga kjo logjikë, atëherë edhe ka si pasojë mirëkuptimin për qëndrimet e Serbisë. Kështu në BE akoma nuk ka përgjigje kur bëhet pyetja se a duhet njohur pavarësia e Kosovës nga serbët si kusht për Asociacionin. Tash vetëm thonë se “Asociacioni duhet të themelohet pa kushte”. Dhe e kemi kuptuar këtë. Por kur përmendin “6 modele evropiane” si shembull nuk kanë përgjigje në pyetjen se a ka ndër to ndonjë shembull kur një komunitet etnik ka një asociacion apo status në një shtet të cilin nuk e njeh. Apo që një shtet të sigurojë asociacionin e bashkëkombësve të tyre në një hapësirë që nuk e konsideron shtet. Në BE vetëm thonë se “kur Beogradi ta pranojë marrëveshjen kjo pyetje bëhet irelevante”. Por gjermanët në Belgjikë e konsiderojnë Mbretërinë e Belgjikës e jo Gjermaninë si shtet të tyre. Nuk kërkojnë që të vijë ushtria gjermane që t’i mbrojë. As Austria nuk thotë se Tiroli Jugor është pjesë e Austrisë. Njohja e pavarësisë së Kosovës nga ana e serbëve të Kosovës së pari, pa i quajtur tradhtarë dhe pa i frikësuar, e nga Serbia pastaj është një domosdoshmëri për një zgjidhje afatgjatë. Derisa kjo të mos ndodhë, prapë do të vazhdojnë iluzionet se Kosova edhe është, edhe nuk është shtet. Kjo do të sjellë edhe iluzione të tjera që BE-ja mund t’i zbatojë pa probleme politikat e saj në rajon. Dhe, po ashtu, edhe iluzioni që Kosova mund të ecë në procesin e integrimeve evropiane. Derisa të ekzistojë logjika e mosnjohjes së pavarësisë së Kosovës, vështirë se do të ketë zgjidhje të qëndrueshme. Dhe gjithmonë do të ekzistojë potenciali për tensionime.