Besimi i humbur i Europës tek SHBA

Analizë- New York Times-“Si”, 25 tetor 2020
Të trajtuar me përbuzje nga presidenti Trump, i cili i konsideron ata rivalë dhe dështakë në vend të aleatëve, shumë udhëheqës europianë shpresojnë në mundësinë e një presidence të Biden. Por ata janë të vetëdijshëm se katër vitet e  Trump  e kanë ndryshuar botën – dhe Shtetet e Bashkuara – në një masë jo lehtësisht të kthyeshme.

Edhe nëse qytetaria  mund të rikthehet, besimi  themelor është thyer dhe shumë diplomatë dhe ekspertë europianë besojnë se politika e jashtme e ShBA nuk është më dypalëshe, kështu që nuk është më e besueshme. “Qyteti i ndriçuar në kodër nuk është aq i shkëlqyeshëm si dikur,” e tha troç Reinhard Butikofer, një anëtar i shquar gjerman i Parlamentit Europian.

Për herë të parë, tha Ivan Krastev, drejtor i Qendrës për Strategjitë Liberale, “Europianët kanë frikë se nuk ka më një konsensus të politikës së jashtme në Shtetet e Bashkuara. Çdo administratë e re mund të nënkuptojë një politikë krejtësisht të re dhe për ta ky është një makth”.

Ndarja ideologjike do të shfaqet të enjten, kur Trump dhe Biden kanë planifikuar të zhvillojnë debatin e tyre përfundimtar presidencial.

Do të ndodhë  ajo që shumica e konsiderojnë si frutë të varur poshtë  për një administratë të Biden-it, e cila do të kënaqë europianët. Të korrat përfshijnë një shtrirje  të “New Start”, traktatit të kontrollit të armëve bërthamore me Rusinë dhe kthimin  në marrëveshjen e klimës së Parisit, Organizatën Botërore të Shëndetësisë dhe madje edhe marrëveshjen bërthamore të Iranit. Do të ketë takime dhe deklarata të mira për multilateralizmin, më pak konfrontime në lidhje me tregtinë, përpjekje të reja për të reformuar Organizatën Botërore të Tregtisë dhe një atmosferë më pak luftarake në takimet e samitit të G7 dhe NATO-s.

Por ankesat e zotit Trump ndahen nga shumë amerikanë dhe duke pasur parasysh polarizimin në Amerikë, presidenti i Francës Emmanuel Macron e ka shtyrë Europën të shkelë në një botë të ndryshuar, ku Kina po rritet dhe administrata e Trump është vetëm një simptomë e tërheqjes amerikane nga lidershipi global, jo shkaku.

Disa, si Nathalie Tocci, drejtoreshë e Institutit të Punëve Ndërkombëtare të Italisë dhe François Heisbourg, një analist francez i sigurisë, kanë frikë se një presidencë e Biden-it mund të lidhë një qark të shkurtër të autonomisë europiane dhe të lejojë europianët të vijojnë, siç do të thoshte zonja  Tocci, “duke na i  futur kokët  në rërë”.

Një rizgjedhje e Trump, natyrisht, mund të përshpejtojë prirjen drejt autonomisë, edhe nëse pak besojnë se Trump do të ishte në gjendje të tërhiqej nga NATO, siç sugjeroi një ish-këshilltar i tij i sigurisë kombëtare, John Bolton.

Politika e jashtme amerikane ishte tradicionalisht dypartiake – fraza e vjetër që “politika ndalet në buzë të ujit” kishte meritë, veçanërisht gjatë Luftës së Ftohtë. Por shembja e Bashkimit Sovjetik do të thoshte që politika e jashtme, gjithashtu, ishte subjekt i thellimit të polarizimit politik në Shtetet e Bashkuara.

“Ekziston një rënie  e pabesueshme e ndjenjës së Shteteve të Bashkuara si një udhëheqës”, përshpejtuar dhe simbolizuar nga keqtrajtimi i koronavirusit, tha Jeremy Shapiro i Këshillit Europian për Marrëdhëniet e Jashtme. “Biden nuk e zgjidh problemin e tyre të Amerikës”, tha ai. “Ai nuk do të jetë president për gjithnjë dhe demokratët nuk do të jenë gjithmonë në pushtet dhe, njerëzit kanë mësuar se ShBA nuk mund të besohet në politikën e jashtme, sepse administrata e ardhshme do të hyjë dhe do ta fshijë atë”.

Mospërputhja e politikës së jashtme të ShBA ka dëmtuar besueshmërinë amerikane, paralajmëruan disa. Ka një “rënie amerikane në peshën gjeopolitike”, tha Francis Fukuyama i Universitetit të Stanfordit. “Fakti i vetëm që i jep formë  rolit të ShBA në politikën globale është polarizimi dhe ky polarizim,  nuk do të zhduket nëse zgjidhet Joe Biden”,  tha ai. “Amerikanët thjesht nuk bien dakord me njëri-tjetrin për premisat themelore, madje edhe për sa duhet të përfshihet Amerika në çështjet globale dhe NATO”.

William J. Burns, një ish-diplomat i vjetër amerikan i cili tani drejton Carnegie Endowment në Uashington, mendon se dëmi është i qëndrueshëm, pa marrë parasysh kush fiton zgjedhjet.

“Një nga efektet më tinëzare të polarizimit është ta bësh politikën e jashtme një mjet të politikës partizane”,  tha ai. “Është bërë  për të zgjatur dëmtimin e  reputacionit të  Amerikës në botë, se  është në gjendje të mbajë fjalën e saj”.

Ndërsa europianët do ta shihnin një presidencë të Biden “si një kthim në qytetari”, siç e quajti z. Heisbourg, një partneritet i ri do të vinte me kërkesa për detyrime dhe angazhime të reja, veçanërisht për Kinën.

Pas Trump-it, megjithatë, do të kishte gjithashtu një gatishmëri dhe mosgatishmëri të re për të ndërmarrë rreziqe të mëdha nga ana e aleatëve të Amerikës, tha Mark Leonard, drejtori i Këshillit Europian për Marrëdhëniet e Jashtme. “Nëse e dini se çdo gjë që po bëni do të zgjasë më së shumti deri në zgjedhjet e ardhshme, do ta shihni  gjithçka në një mënyrë më kontigjente”,  tha ai.

Europianët e shohin konfrontimin amerikan me Kinën si një nga çështjet e pakta partiake që po nxisin politikën e jashtme amerikane dhe europianët hezitojnë të bëhen peng,  ose një kartë loje në atë rivalitet, duke pasur parasysh se Kina është partneri i dytë më i madh i Europës tregtare pas Shteteve të Bashkuara.

Sondazhet e opinioneve tregojnë se shumica e europianëve nuk dëshirojnë të marrin anë,  në disa beteja midis Uashingtonit dhe Pekinit. “Ne nuk e shohim sfidën e Kinës në të njëjtën mënyrë dhe nuk jemi konkurrenti i kolegëve”, tha Rem Korteweg i Institutit Clingendael.

“Njeriu nga Florida  as nuk do t’i bënte as këto gjëra ’, thotë Obama për Trump gjatë një tubimi në Majemi.

Do të ketë gjithashtu presion të vazhdueshëm nga Uashingtoni ndaj europianëve për të shpenzuar më shumë në mbrojtje – një kërkesë dypalëshe që nuk është thyer.

Trump pati sukses në nxitjen që u bëri europianëve   për të shpenzuar më shumë. Por europianët po reagonin gjithashtu ndaj një vakumi në udhëheqjen trans-Atlantike, dyshimeve në lidhje me angazhimin e Trump-it  për sigurinë kolektive dhe pikëpamjen e tij për Europën, si një barrë dhe një konkurrencë.

“Unë i shoh partnerët europianë më këmbëngulës duke thënë se ne nuk pajtohemi me politikat e ShBA – kjo është trashëgimia më e shëndetshme e lënë nga Trump”, tha Alexandra de Hoop Scheffer, drejtoresha e Fondit Marshall Gjerman,  në Paris.

Para Trump-it, ato mosmarrëveshje ishin rrallëherë thelbësore.“Ne kishim mosmarrëveshje, por kurrë nuk kishte një mosbesim themelor rreth  pikëpamjeve  të përbashkëta për botën”,  tha Gro Harlem Brundtland, ish-kryeministrie e  Norvegjisë, e cila është marrë me shumë presidentë amerikanë të të dy partive.

Por gjatë katër viteve të fundit, tha ajo, disa udhëheqës europianë “nuk e marrin më si të mirëqenë se mund t’u besojnë ShBA.-së, edhe për gjërat themelore”.

Besimi tek Uashingtoni nuk do të kthehet shpejt, tha ajo. “Ndërsa shumica e udhëheqësve europianë mendojnë se është më mirë që sistemi global të ndërtojë një marrëdhënie të ngushtë ShBA-Europë”,  tha ajo, “të kesh një situatë kaq të polarizuar midis dy partive kryesore në ShBA. është e frikshme dhe pyet  veten se ku po shkon”.

Për zotin  Burns nga Carnegie Endowment, hegjemonia globale amerikane ka mbaruar. Ai sheh pak oreks amerikan “për kryqëzatat e mëdha të politikës së jashtme” dhe thotë: “Ne nuk mund të kthehemi më 1949-n ose 1992-n, apo  edhe më 2016-n. Bota ka ndryshuar dhe marrëdhënia trans-Atlantike duhet të ndryshojë me të”.

Një administratë e Biden-it  së pari do të përqendrohej në rinovimin e brendshëm në një vend të bllokuar nga koronavirusi, tha ai. Do të kërkonte një partneritet më bashkëpunues me Europën, duke mbështetur “një identitet europian të sigurisë që nuk vjen në kurriz të NATO-s”.

Europianët kanë “skepticizmin e tyre, duke pasur parasysh lëvizjen që ata kanë parë në një Amerikë më të brendshme”, tha Burns. Por koalicionet e funksionueshme janë të mundshme në çështje si Kina, 5G, Rusia, Afrika dhe ndryshimi i klimës.

Por  edhe europianët duhet të angazhohen , tha Burns. “Të dy palët duhet të rriten për të investuar në një marrëdhënie të re, gjë që  nuk e kanë bërë gjithmonë në të kaluarën”.  New York Times-“Si”.