Fund Kryetarokracisë!

Intervistë me prof. Fatos Tarifa, botuar në gazetën Dita, 24 qershor 2019

Prof. Tarifa, nga karakterizimi që juve u bëtë tri partive politike kryesore të vendit, mund të mendohet sikur brenda këtyre partive po ndodhin mutacione të rëndësishme, të cilat, herët a vonë, mund të rezultojnë në transformimin e krejt jetës politike të vendit. Çfarë do të thoshte kjo në kushtet e Shqipërisë?

Është tërësisht e mundur, madje e dëshirueshme, që tri partitë politike kryesore—PS, PD dhe LSI—të pësojnë ndryshime të tilla, të cilat eventualisht do të çonin në demokratizimin e tyre. Demokratizimi i partive politike është një kusht i domosdoshëm për demokratizimin e tërë jetës politike të vendit. Unë nuk mund të parashikoj nëse këto parti do të fragmentohen e ndahen më tej, siç ka ndodhur shumë herë deri më sot, por insistoj se zhvillimet politike në vend dhe krizat politike të herëpashershme, sidomos kriza aktuale, kanë evidentuar pikërisht domodoshmërinë e një transformimi rrënjësor të partive politike dhe të vetë sistemit politik, përfshirë edhe atë elektoral, që kushtëzohet prej tyre. Nëse më kërkoni të them se ç’mund të ndodhë me këto parti, kërkesës suaj do i përgjigjem duke thënë se çfarë unë mendoj se duhet—dhe dëshiroj—të ndodhë me to.

Çfarë mendoni se duhet të ndodhë dhe si?

E para gjë që duhet të ndodhë është dobësimi i rolit të kryetarëve të partive dhe forcimi i demokracisë së brendshme në parti. Tri partitë e mëdha ndryshojnë pak prej njëra-tjetrës për nga forma e organizimit dhe e drejtimit të tyre. Ato u ngjajnë regjimenteve ushtarake dhe anëtarët e tyre vlerësohen e sillen si ushtarë të bindur ndaj kryetarëve që i drejtojnë këto parti. Kjo duhet të ndryshojë. Nëse liria e mendimit dhe liria e shprehjes mungojnë në parti, këto nuk do i gjejmë as në parlament dhe ky institucion jetik për një shoqëri demokratike do të vazhdojë, si deri më sot, të jetë një battlefield mes forcave “armiqësore”, të ngujuara në transhetë e tyre, që ndeshen për interesat e tyre dhe të udhëheqësve të tyre dhe nuk preokupohen për interesat dhe fatet e popullit e të vendit.

Është e domosdoshme, gjithashtu, që partitë politike kryesore të gjejnë vullnetin për të rënë dakord që të ndryshojnë sistemin zgjedhor, në atë mënyrë që ky sistem të mos prodhojë më kriza—as dushqe, as çadra në bulevard, as braktisje të parlamentit dhe dhunë në rrugë. E sotmja është një kohë kur, më shumë se kurrë, kërkohet që partitë politike të vënë interesat kombëtare mbi interesat e tyre partikulariste dhe mbi interesat e liderëve të tyre. Duhet të mësojmë madje edhe nga vendet fqinjë, si Maqedonia e Veriut. Kur bëhet fjalë për interesat kombëtare, palët politike duhet të bëhen bashkë për t’i realizuar dhe mbrojtur këto interesa, pavarësisht dallimeve që kanë mes tyre.

Nëse në fillim të viteve 1990 deshëm krijimin e partive politike opozitare, pra një sistem pluralist, këtë e kërkuam jo që partitë të sundojnë mbi popullin, por që ato të shprehin e të përfaqësojnë interesat e tij dhe të vihen në shërbim të këtyre interesave; jo që vendin e liderit të një partie të vetme ta zinin dy ose tre liderë të tjerë në krye të partive të tyre, ose në krye të shtetit, por që t’i jepej fund autokracisë në parti dhe në shtet.

Vendimi i Presidentit Meta për të zhdekretuar datën e zgjedhjeve vendore (30 qershorin) me argumentin se kjo i shërben ruajtjes së unitetit të popullit dhe interesit kombëtar duket se ka pasur një efekt të kundërt. Si e gjykonin ju vendimin e tij.

Është e vërtetë se vendimi i Presidentit Meta në vend që ta shtensiononte situatën politike në vend, e ka tensionuar atë dhe e ka thelluar më tej krizën. Unë prirem ta shoh këtë si një “unintended consequence”, pra si një pasojë që nuk pritej, që nuk mund të parashikohej dhe jo si një rezultat të qëllimtë. Në mungesë të Gjykatës Kushtetuese, e cila do të interpretonte dhe gjykonte këtë vendim të kreut të shtetit, unë vlerësoj se vendimi për të zhdekretuar datën e zgjedhjeve vendore dhe për ta shtyrë atë në një kohë të pacaktuar është antikushtetues. Asnjë sofizëm moral apo juridik nuk do të mund ta justifikonte atë.

Dhe a mendoni se zgjedhjet do të zhvillohen më 30 qershor?

Këtë nuk di ta them me siguri të plotë, por mund të them atë që unë dëshiroj. Unë dëshiroj që zgjedhjet të zhvillohen, sepse zgjedhjet, si ato legjislative, edhe zgjedhjet për organet e pushtetit vendor, janë institucioni më i rëndësishëm i një sistemi demokratik. Është fare e thjeshtë: nëse duam të ndërtojmë një shtet demokratik, le ta mbrojmë institucionin e zgjedhjeve; nëse duam kaos dhe anarki, le ta vrasim shtetin demokratik.

Po nëse zgjedhjet do të sabotohen, ose pengohen nga partitë opozitare dhe nëse zhvillimi i tyre do të provokonte akte dhune, siç edhe duket se do të ndodhë, ju përsëri mendoni se ato duhet të mbahen?

Po. Anulimi ose shtyrja e tyre, sidomos për arsyet e shprehura dhe me kushtet e vëna nga opozita, do të ishte një tjetër precedent i rrezikshëm për demokracinë tonë. E drejta për të votuar dhe zgjedhur përfaqësuesit e tyre në organet e pushtetit vendor është një e drejtë politike themelore për çdo qytetar. Këtë të drejtë askush—asnjë individ dhe asnjë forcë politike—nuk ka të drejtë ta pengojë. Nëse partitë opozitare kanë vendosur të mos marrin pjesë në zgjedhjet e 30 qershorit, kjo ka qenë dhe është zgjedhja e tyre, zgjedhja e partive politike opozitare, ose, më saktë, zgjedhja e kryetarëve të këtyre partive, për të mos thënë zgjedhja e një njeriu të vetëm: Sali Berishës. Unë prirem të besoj se, në radhët e përkrahësve të Partisë Demokratike dhe të partive të tjera opozitare, ka shumë qytetarë që nuk pajtohen me vendimin për t’i sabotuar zgjedhjet e 30 qershorit dhe do të donin të votonin atë ditë. Ata dhe askush tjetër nuk duhet të pengohen të shprehin vullnetin e tyre. Qytetarët nuk mund të bëhen “mish për top” që t’u shërbejnë interesave të partive politike dhe të liderëve të tyre; partitë politike duhet t’u shërbejnë interesave të qytetarëve. Asnjë alibi nuk do ta justifikonte sabotimin e zgjedhjeve.

Ju thoni se zgjedhjet mund të provokojnë akte dhune. Kjo mund të ndodhë vërtetë, siç edhe duket se po ndodh. As unë, as ju dhe askush tjetër, përfshirë edhe drejtuesit kryesorë të partive politike apo presidentin e vendit, me burimet e tyre të informacionit, nuk mund të parashikojmë shkallën e dhunës që mund të ndodhë. Por nëse një shtet ligjor i trembet dhunës së paligjshme, ai nuk meriton të quhet shtet ligjor. Atëherë le ta anulojmë sistemin që kemi ngritur gjatë këtyre tridhjetë viteve dhe t’i kthehemi kohës kur votonim të gjithë me këngë e valle.

Unë mendoj se dhuna, e cila ka të ngjarë të jetë sporadike e jo në të gjithë vendin, do të mund të përballohet denjësisht dhe proporcionalisht nga forcat e rendit. Edhe nëse në disa qendra votimi aktet e dhunës do ta pengojnë procesin zgjedhor, në ato qendra zgjedhjet mund të bëhen më pas.

Ju ndoshta keni dëgjuar se Presidenti Meta është shprehur se, nëse tentohet të zhvillohen zgjedhje më 30 qershor, ai, në cilësinë e Komandantit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura të Republikës, do të urdhërojë daljen në rrugë të ushtrisë. Cili është komenti juaj lidhur me këtë deklaratë të kreut të shtetit.

Unë uroj që Presidenti Meta të mos e ketë bërë një deklaratë të tillë dhe besoj se ai nuk e ka bërë. Në një vend që është anëtar i NATO-s do të ishte një mungesë e plotë përgjegjësie e kreut të shtetit dhe, në fakt, e paimagjinueshme që ai të urdhëronte forcat e armatosura të pengonin qytetarët të votonin përfaqësuesit e tyre në organet e pushtetit vendor. Ky po, do të ishte një coup d’etat i vërtetë dhe jo vendimi i PS-së për të shkuar në këto zgjedhje, sidomos kur dimë se SHBA, BE dhe OSBE, pra aktorët ndërkombëtarë kryesorë, janë shprehur se zgjedhjet duhet të mbahen. Edhe dje, ambasada e Shteteve të Bashkuara në Tiranë, në një deklaratë të saj, u shpreh se “populli shqiptar meriton sundimin e ligjit”. Dhe ligji thotë se zgjedhjet duhet të mbahen. Kreu i shtetit është i pari që duhet të zbatojë ligjin.

Por, sidoqoftë, nëse PS dhe partitë opozitare bien dakord që zgjedhjet të shtyhen, a nuk do të ishte mirë që, për të evituar dhunën, ato të zhvilloheshin në një datë tjetër?

Nëse palët bien dakord, çështja ndryshon, sepse, në fund të fundit, është vullneti politik ai që përcakton procesin politik. Puna është se palët nuk kanë rënë dhe duket se nuk do të bien dakord për ta shtyrë datën e zgjedhjeve, për më tepër me kushtet e opozitës: zgjedhje me një qeveri teknike dhe pa Edi Ramën si kryeministër. Qëndrimi i opozitës, pavarësisht narrativës së përdorur, bie ndesh me principet e teorisë e të praktikës demokratike, që përcaktojnë rregullat e konkurrimit e të alternimit të partive politike në pushtet, si dhe rregullat e funksionimit të demokracisë.

Precedenti (jo i ri për vendin tonë në këta 28 vitet e fundit) mund të rezultojë i rrezikshëm për fatet e demokracisë sonë të brishtë. Në kushtet që jemi, ideja e një qeverie teknike mund të legjitimohej vetëm nëse kryeministri do të shpallte zgjedhje parlamentare të parakohshme dhe data e atyre zgjedhjeve të ishte e njëjtë edhe për zgjedhjet vendore. Por, nëse qeverisë i kërkohet të bjerë dhe zgjedhjet të shtyhen përmes kërcënimit me akte të dhunshme, kjo do te legjitimonte strategjinë bolshevike të marrjes së pushtetit me dhunë.

A jeni ju vetë për zgjedhje parlamentare të parakohshme?

Idenë e zgjedhjeve parlamentare të parakohshme e kam shprehur dhe argumentuar qysh në muajin shkurt, kur deputetët e partive opozitare dorëzuan mandatet e tyre. Edhe pse atë vendim e kam quajtur të pajustifikuar e të padrejtë, kam menduar se kryeministri Rama do të kishte bërë një veprim dinjitoz e të zgjuar nëse do të kishte shpallur në atë kohë zgjedhje të parakohshme, të cilat PS, me të gjitha gjasat, do t’i kishte fituar. Zgjedhjet e parakohshme, kur nuk bëhen nën kërcënimin e dhunës dhe me kushte të papranueshme për mazhorancën, por për të zgjidhur një situatë krize, janë një institucion legjitim në demokraci. Ato nuk mund të përjashtohen as tani.

Dëgjojmë shpesh të flitet për dobinë që do të kishte, në kushtet e Shqipërisë, një parlament bikameral, pra me dy dhoma, Kuvendin dhe Senatin. A jeni edhe ju i këtij mendimi?

Unë jam tërësisht kundër një ideje të tillë dhe jam i bindur se ata njerëz që e propozojnë këtë ide janë tërësisht të painformuar se ç’përfaqëson senati në një demokraci. Dëgjoja këto ditë, në një prej kanaleve televizivë, një përfaqësuese të PD-së, ish-deputete e kësaj partie, që thoshte se krijimi i një Senati, në kushtet e Shqipërisë, do i shërbente konsolidimit të rendit demokratik. Pa pasur asnjë ide se ç’është senati, kjo zonjë propozonte që në të të bënin pjesë të gjithë presidentët dhe kryeministrat që ka pasur ky vend në këta 30 vite, si dhe politikanë veteranë, medemek “të urtët” e këtit vendi. Ruajna, o zot! Përfytyroni për një çast një senat me njerëz si Sali Berisha, Fatmir Mediu, Nard Ndoka (ose Lefter Xhuveli, që e shiti partinë e tij agrare) etj., pra pikërisht me ata njerëz që populli mezi pret t’i heqë qafe nga politika e të mos ua shohë më fytyrat. Për më tepër, kjo zonjë mendon se anëtarët e Senatit emërohen; ajo nuk e di se ata zgjidhen—në SHBA anëtarët e Senatit zgjidhen—edhe në Shtetet e Bashkuara; edhe në Mbretërinë e Hollandës edhe në Republikën Italiane.

Unë jo vetëm jam kundër krijimit të një parlamenti me dy dhoma, por ngul këmbë se numri i anëtarëve të parlamentit duhet të pakësohet në 100, ose në 70 vetë. Një parlament me shumë anëtarë është një kosto financiare e lartë për një vend të vogël e të varfër, ndërkohë që nuk i shton asgjë efikasitetit të veprimtarisë legjislative. Në fund të fundit, ajo që ka rëndësi nuk është numri i legjislatorëve që zgjedhim çdo katër vite, por cilësia e tyre.

Dhe një pyetje të fundit: A mendoni se, më në fund, negociatat me BE-në do të çelen në tetor?

Kjo varet nga ajo se çfarë do të bëjmë ne, në Shqipëri, deri në tetor.