Klima e ftohtë e biznesit

Editorial i Monitor, 8 tetor 2016

Jo çdokush që dëgjon lajme dhe lexon shkrime ekonomike në media mund të kuptojë fjalinë që investitorët e huaj prej 25 vitesh e përsëritin për Shqipërinë: ndërtoni një klimë të mirë biznesi! Ndonjëherë më shumë joshëse për t’u dëgjuar është rritja ekonomike, përmirësimi i mirëqenies sociale, rritja e të ardhurave në buxhetin e shtetit dhe në buxhetet familjare. Por të gjithë harrojmë që këta tregues të ekonomikë, për të mirën e shtetit dhe qytetarëve të saj, përmirësohen nga sipërmarrësit. Janë ata të cilët investojnë, hapin vende të reja pune, mbushin buxhetin me të ardhura duke paguar taksa dhe prodhojnë rritjen ekonomike…

“Lufta” e shumë vendeve në botë për të tërhequr sa më shumë investitorë të huaj ka arritur të tregojë se në thelb të të gjithave qëndron besimi se në të ardhmen, investitorët mund të arrijnë të tërheqin fitimin e investimit të tyre. Në vite të ndryshme, raporti i vendeve të cilat kanë tërhequr më shumë kompani nga jashtë është përmbysur dhe kjo jo vetëm në bazë të politikës së taksave, por sigurisë së investimit. Në 2004-n, Republika Çeke dhe Polonia arritën në vendin e 12-të dhe 14-të sa u përket tërheqjes së investitorëve, duke përmbysur “kultin” e Malajzisë, Singaporit dhe Tajvanit për lehtësitë që u ofronin kompanive. Ata kaluan dhe Brazilin, i cili në ato vite ishte motori i zhvillimit ekonomik në shumë vende të botës. Këto janë disa mësime për qeveritë se sa e rëndësishme është klima e të bërit biznesit. Sot në Shqipëri nuk flitet pak për të, por ende nuk dimë të jetë bërë shumë. Në vite, treguesit me performancën më të dobët në Shqipëri nuk kanë ndryshuar, ndërsa sondazhet që vetë bizneset kanë bërë në anëtarësinë e dhomave ku bëjnë pjesë, flasin për përkeqësim. Pyetja që lind është se sa e vështirë është të përmirësosh këta tregues në Shqipëri dhe ku hyn vullneti politik?

Çfarë e tregon një klimë të mirë për biznesin?
Nuk ka një përkufizim të saktë për të përcaktuar klimën e biznesit në një vend. Banka Botërore, në matjen e klimës së biznesit dhe investimeve, përfshin mundësinë dhe incentivat për firmat që të investojnë në mënyrë produktive, të hapin vende pune dhe të zgjerohen. Klima e biznesit shërben në mënyrë të përgjithshme, si një kuadër që u mundëson kompanive të huaja dhe vendase që të bëjnë biznes dhe të kërkojnë fitime në një vend të caktuar.
Janë tre variabla ekonomike mbi të cilat matet klima e investimeve:
-Politikat makroekonomike, duke përfshirë ato fiskale, monetare dhe politikat tregtare
-Qeverisja dhe institucionet
-Infrastruktura
Komponentët e klimës së biznesit nuk janë vetëm taksat, por janë edhe lehtësitë që burojnë nga ligji, që nga mbrojta e investimeve, shteti i së drejtës, zbatueshmëria e kontratave, konkurrenca e lirë dhe e ndershme, informaliteti i ekonomisë, stabiliteti politik dhe mjedisi rregullator. Matja e treguesve të klimës së biznesit është e vështirë dhe e interpretueshme, ndryshe nga shifrat të cilat tregojnë rritjen ekonomike, Prodhimin e Brendshëm Bruto për frymë dhe ndarjen e të mirave në shoqëri, mjedisi ku veprojnë ndërmarrjet ka disa tregues, të cilët maten me perceptimin dhe pritshmëritë që sipërmarrësit kanë, faktorë që në shumicën e rasteve janë socialë dhe psikologjikë.

“Doing Business Albania”
Fondi Monetar Ndërkombëtar u godit shpesh edhe nga vetë grupet që mbrojnë interesat e sipërmarrësve, si një përfaqësues i cili po ndërhynte në punë e brendshme të Shqipërisë, duke rritur taksat e biznesit dhe duke përkeqësuar ekonominë. Edhe pse niveli i taksave është një indikator i rëndësishëm, FMN më shumë ka këmbëngulur në këto vite në rritjen e dy treguesve të tjerë të ekonomisë: luftën kundër informalitetit dhe uljen e burokracive nga ana e vetë shtetit. FMN, duke parë në tërësi zhvillimin makroekonomik të Shqipërisë dhe mekanizmat e buxhetit, po ashtu ka kërkuar sa më parë edhe zgjidhjen e çështjeve të pronave. Por si është renditur në këto vite Shqipëria në indikatorët e të bërit biznes nga Banka Botërore?
Janë 11 fusha mbi të cilat Banka Botërore bën llogaritjen e indikatorëve që rregullojnë klimën e biznesit në një vend:
-të fillosh një biznes; ky matës llogarit procedurat, kohën, koston dhe pagesat e nisjes së një ndërmarrjeje
-lejet e ndërtimit është pika e dytë që mat kohën për të marrë një leje, kostot dhe cilësinë e kontrollit
-aksesi në energjinë elektrike; koha, kostoja dhe shpejtësia në lidhjen e rrjetit të energjisë, shërbimi dhe çmimi i konsumit të saj
-regjistrimi i pronës; procedurat, koha e transferimit të pronës dhe cilësia e sistemit të administrimit të tokës
-marrja e kredisë; ligjet e kolateralit dhe sistemet e informacionit
-mbrojtja e investitorëve të vegjël; të drejtat e aksionerëve në minorancë, palë të korporatave qeveritare
-pagesa e taksave; pagesat, koha dhe niveli i taksave për një firmë që të përmbushë të gjithë detyrimet tatimore
-tregtia përtej kufijve; koha dhe kostoja për të eksportuar dhe për të importuar një produkt
-zbatimi i kontratave; koha dhe kostoja në zgjidhjen e kontratave dhe cilësia e ligjeve
-falimentimi; koha, kostot dhe mundësitë e rikuperimit të një biznesi
-tregu i punës; fleksibiliteti në punësim dhe rregullat e punës.
Shqipëria u rendit në vendin e 97-të në Raportin Doing Bussines të Bankës Botërore, e cila kishte matur të gjithë komponentët nga korriku i vitit 2014 deri në korrik 2015. Raporti që publikon Banka Botërore shërben si një libër për bizneset, të cilët interesohen të investojnë në vende të ndryshme të botës. Shqipëria humbi mjaft pikë në këtë raport, 35 vende krahasuar me një vit më parë. Vendi ynë u rendit në një listë me Zimbabve, Bregun e Fildishtë dhe vende të tjera të botës së tretë, ndërsa ishte shumë pikë më poshtë shteteve të rajonit. Elementi që e renditi Shqipërinë të fundit në botë, në vendin e 189, ishte marrja e lejeve të ndërtimit.