Akti i fundit i Evropës?

Nga Joseph Stiglitz, publikuar në Social Europe, 8 qershor 2015

Liderët e Bashkimit Evropian vazhdojnë lojën e politikës me zjarrin me qeverinë greke. Greqia i ka përmbushur kërkesat e kreditorëve të saj, shumë më tepër se gjysmën e tyre. Megjithatë, Gjermania dhe kreditorët e tjerë të Greqisë vazhdojnë të kërkojnë që vendi të nënshkruajë për një program që ka provuar të jetë një dështim, dhe se disa ekonomistë nuk kanë menduar ndonjëherë se mund të, do të, ose duhet të zbatohet.

Rritja e pozitës fiskale të Greqisë, nga një defiçit i madh primar në sufiçit, ishte pothuajse e paparë, por kërkesa që vendi të arrijë një tepricë primare prej 4.5% të PBB-së ishte e pa-arsyeshme. Për fat të keq, në kohën që “troika” – Komisioni Evropian, Banka Qendrore Evropiane dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar – e përfshinë për herë të parë këtë kërkesë të papërgjegjshme në programin financiar ndërkombëtar për Greqinë, autoritetet e vendit nuk kishin tjetë zgjidhje veçse ta miratonin.

Marrëzia e vazhdueshme për të ndjekur këtë program është veçanërisht akute tani, duke pasur parasysh rënien 25% në GDP që Greqia ka duruar që nga fillimi i krizës. Trojka keqllogariti efektet makroekonomike të programit që imponuan. Sipas parashikimeve të tyre të botuara, ata besonin se, me uljen e rrogave dhe pranimin e masave të tjera shtrënguese, eksportet greke do të rriteshin dhe ekonomia shpejt do të kthehej në rritje. Ata gjithashtu besonin se ristrukturimi i parë i borxhit do të çonte në qëndrueshmërinë e borxhit.

Parashikimet e Trojkës kanë qenë të gabuara, dhe në mënyrë të përsëritur. Dhe jo pak, por me një shumë të madhe. Votuesit Grek kishin të drejtë për të kërkuar një ndryshim në kurs, dhe qeveria e tyre ka të drejtë të refuzojë të nënshkruajë një program me shumë të meta.

Duke thënë se, ka vend për një marrëveshje: Greqia ka bërë të qartë vullnetin e saj për t’u angazhuar në reforma të vazhdueshme, dhe ka mirëpritur ndihmën e Evropës në zbatimin e disa prej tyre. Një dozë realiteti nga ana e kreditorëve të Greqisë – për atë që është e arritshme, dhe për pasojat makroekonomike të reformave të ndryshme fiskale dhe strukturore – mund të sigurojë bazën e një marrëveshjeje që do të jetë mirë jo vetëm për Greqinë, por për të gjithë Evropën.

Disa në Evropë, veçanërisht në Gjermani, duken shpërfillës për një dalje të Greqisë nga eurozona. Tregu ka, pretendojnë ata, tashmë një “çmim” për një shkëputje të tillë. Disa madje sugjerojnë se do të ishte mirë për bashkimin monetar.

Unë besoj se pikëpamje të tilla në mënyrë të konsiderueshme nënvlerësojnë dy rreziqe aktuale dhe të ardhshme. Një shkallë e ngjashme vetëkënaqësie ishte e dukshme në Shtetet e Bashkuara para rënies së Lehman Brothers në shtator të vitit 2008. Brishtësia e bankave të Amerikës ka qenë e njohur për një kohë të gjatë – të paktën që nga falimentimi i Bear Stearns marsin e kaluar. Megjithatë, duke pasur parasysh mungesën e transparencës (për shkak të një pjese të dobët të rregullores), tregjet dhe politikëbërësit së bashku nuk i vlerësojnë plotësisht lidhjet mes institucioneve financiare.

Në të vërtetë, sistemi financiar në botë është ende duke ndjerë tronditjen e rënies Lehman. Dhe bankat mbeten jo-transparente, dhe në këtë mënyrë janë në rrezik. Ne ende nuk e dimë shkallën e plotë të lidhjeve mes institucioneve financiare, duke përfshirë ato që rrjedhin nga derivativët dhe nga këmbime të kredisë jo-transparente.

Në Evropë, ne tashmë mund të shohim disa nga pasojat e rregullave joadekuate dhe të metat e vet eurozonës. Ne e dime, se struktura e eurozonës inkurajon divergjenca, jo konvergjenca: për sa kohë që kapitali dhe njerëzit e talentuar lënë krizat që të godasin ekonomitë – këto vende do të bëhen më pak të afta për të shlyer borxhet e tyre. Ndërkohë që tregjet kuptojnë se një spirale vicioze në rënie është ngulitur strukturalisht në euro, pasojat për krizën e ardhshme bëhen më të thella. Dhe një tjetër krizë është e pashmangshme: ajo është në vetë natyrën e kapitalizmit.

Dredhia e Presidentit së BQE Mario Draghi-së, në deklaratën e tij në vitin 2012, se autoritetet monetare do të bëjnë “gjithçka që duhet” për të ruajtur euron, ka funksionuar deri më tani. Por duke ditur se euro nuk është një angazhim detyrues në mesin e anëtarëve të tij, do ta bëjë atë me shumë gjasa që të mos funksionojë herën tjetër. Rendimentet e obligacioneve mund të rriten, dhe asnjë sasi nga Banka Qendrore Evropiane dhe liderët e Evropës nuk do të mjaftonte për t’i ulur nga nivelet stratosferike, sepse bota tashmë e di, që ata nuk do të bëjnë “gjithçka që duhet.” Shembulli i Greqisë ka treguar se ata do të bëjnë vetëm atë që kërkesat afat-shkurtra elektorale politike do kërkojnë.

Pasoja më e rëndësishme, kam frikë, se është dobësimi i solidaritetit evropian. Euro supozohej ta forconte atë. Përkundrazi, ajo ka pasur efekt të kundërt.

Nuk është në interes të Evropës – ose të botës – që të ketë një vend në periferi të Evropës të tjetërsuar nga fqinjët e saj, sidomos tani, kur destabiliteti gjeopolitik është tashmë aq i qartë. Lindja e Mesme fqinje është në trazira; Perëndimi po përpiqet të përmbajë një Rusi të re agresive; dhe Kina, tanimë burimi më i madh i kursimeve në botë, vendi më i madh tregtar, dhe ekonomia më e madhe në përgjithësi (në terma të fuqisë blerëse), po përball Perëndimin me realitetet e reja ekonomike dhe strategjike. Kjo nuk është koha për përçarje evropiane.

Liderët evropianë e shihnin veten si largpamës kur krijuan euron. Ata mendonin se ishin duke kërkuar përtej kërkesave afat-shkurtra që zakonisht shqetësojnë udhëheqësit politikë.

Për fat të keq, kuptimi i tyre i ekonomisë ra pre e ambicies së tyre; dhe politika e momentit nuk lejoi krijimin e kuadrit institucional që mund të lejonte euron të punonte si duhet. Megjithëse monedha e përbashkët ishte supozuar të sillte prosperitet të paprecedent, është e vështirë të zbulosh një efekt të rëndësishëm pozitiv për eurozonën në tërësi në periudhën e para krizës. Që prej kësaj periudhe, efektet negative kanë qenë të mëdha.

E ardhmja e Evropës dhe Euros varet tani nëse liderët politikë të eurozonës mund të kombinojnë një sasi modeste të të kuptuarit ekonomik, me një ndjenjë vizionare dhe shqetësimi për solidaritetin evropian. Ka të ngjarë të gjejmë përgjigje për atë pyetje ekzistenciale në javët e ardhshme.

*Joseph E. Stiglitz, Nobelist dhe profesor në Universitetin Columbia. Kryetar i Këshillit të Këshilltareve Ekonomikë të Presidentit Klinton, gjithashtu për disa vite Zv. President dhe Ekonomist i Bankës Botërore