Testi grek i Evropës

Nga Paul Krugman, botuar në NYT, 31 janar 2015

Gjatë 5 viteve, që kanë kaluar që prej fillimit të krizës në eurozonë, të menduarit qartë ka qenë dukshëm me pakicë. Por tani kjo paqartësi, duhet të marrë fund. Ngjarjet e fundit në Greqi, përbëjnë një sfidë themelore për Evropën: A do të mundë ajo të lërë pas mitet e së shkuarës dhe moralizimet bajate e të merret me realitetin, në një mënyrë që respekton vlerat kryesore të kontinentit? Nëse jo, i tërë projekti evropian-përpjekja për të ndërtuar paqen dhe demokracinë, përmes prosperitetit të përbashkët-do të vuajnë pasojat e një goditje të tmerrshme, ndoshta fatale.
Megjithatë, e vërteta është se pjesa më e madhe e madhe e parave të huazuara ndaj Greqisë, është përdorur thjesht për të paguar interesat dhe principalin mbi borxhin. Në fakt, gjatë dy viteve të fundit, shumica e të gjitha parave që iu dhanë Greqisë, u ricikluar në këtë mënyrë: qeveria greke po merr më shumë të ardhura, sesa ajo shpenzon në gjëra të tjera përveç interesit, si dhe dorëzimin e fondeve shtesë ndaj kreditorëve.
Ose për t’i thjeshtëzuar disi gjërat, ju mund të mendoni që politika evropiane përfshin një ndihmë, jo ndaj Greqisë, por ndaj bankave të vendeve kreditore, me qeverinë greke që thjesht vepron si ndërmjetës – e me publikun grek, që ka përjetuar një rënie katastrofike përsa i përket standardeve të nevojshme të jetesës dhe që i kërkohet të bëjë sakrifica të mëtejshme, në mënyrë që ai gjithashtu të mund të kontribuojë me fonde për këtë shpëtim.
Një mënyrë për të menduar mbi kërkesat e qeverisë së sapozgjedhur greke, është se ajo kërkon një reduktim të madhësisë së atij kontributi. Askush nuk po thotë, që Greqia të shpenzojë më shumë sesa ajo përfiton. Të gjitha opsionet që mund të jenë në tryezë, do të kenë kaluar me më pak interes, ndërsa më shumë vëmendje do të kenë gjëra të tilla si kujdesi shëndetësor dhe ndihma ndaj të varfërve.
Të vepruarit në këtë mënyrë, do të ketë efektin anësor të reduktimit në një masë të madhe të normës prej 25 përqind të papunësisë në Greqi. Por a nuk ka Greqia një detyrim për të paguar borxhet, për të cilat qeveria e vet u ngrit kundër? Këtu vijmë tek çështja e moralizimit. Është e vërtetë, që Greqia (ose më saktë qeveria e qendrës së djathtë që qeverisi vendin në vitet 2004-2009) mori vullnetarisht borxhe në shuma të mëdha. Por është po aq e vërtetë, që bankat në Gjermani dhe gjetkë, ia huazuan vullnetarisht Greqisë të gjitha paratë.
Zakonisht çdokush duhet të priste që të dyja palët të paguanin nga një çmim për gabimet e ndërsjellta. Por ndërsa huadhënësit private u ndihmuan gjerësisht (përkundër një “reduktimi” ndaj pretendimeve të tyre fillestare në vitin 2012), nga Greqia pritet që të mbajë premtimin dhe të paguajë një më një.
Tani, e vërteta është se askush nuk e beson se Greqia, mund të paguajë plotësisht borxhin. Pra, përse nuk e njohin këtë realitet dhe të reduktojnë pagesat në një nivel, që nuk imponon vuajtje të pafundme? A kemi të bëjmë thjesht me qëllimiin, për ta bërë Greqinë një shembull për të gjithë huamarrësit e tjerë? Nëse po, si përputhet kjo praktikë me vlerat e asaj që është menduar të jetë një organizatë e kombeve sovrane dhe demokratike?
Çështja e vlerave, bëhet edhe më e mprehtë kur analizojmë përse kreditorët e Greqisë kanë ende pushtet. Nëse do të ishte vetëm një çështje e financave të qeverisë, Greqia mundet thjesht të shpallte falimentimin. Vërtet kjo do të zhdukte mundësinë e marrjes së kredive të reja, por gjithashtu do të ndalte pagimin e borxheve ekzistuese, dhe situata e likuiditetit të saj në fakt do të përmirësohej.
Gjithësesi, problemi për Greqinë qëndron tek brishtësia e bankave të saj, të cilat aktualisht (si të gjitha bankat në eurozonë) kanë qasje për të marrë kredi nga Banka Qëndrore Evropiane.
Ndërprerja e kredive do të bënte që sistemi bankar grek të shkërmoqej i gjithi, duke marrë nën vete shumë banka të mëdha. Për sa kohë që Greqia qëndron në euro, atëherë vendi ka nevojë për vullnetin e mirë të bankës qendrore, që nga ana e saj varet nga qëndrimi i Gjermanisë dhe vendeve të tjera kreditore.
Por mendoni se çfarë luhet në negociatat mbi borxhin. A është e përgatitur realisht Gjermania për t’i thënë një demokracie homologe evropiane: “Paguaj, përndryshe do të shkatërroj sistemin tënd bankar!?”
Dhe mendoni pak, se çfarë do të ndodhte nëse qeveria e re greke-që në fund të fundit u zgjodh nga shumica e popullit, falë premtimit për t’i dhënë fund kursimit-refuzon të paguajë? Në këtë mënyrë, gjithçka bëhet shumë e lehtë: një dalje e dhunshme e Greqisë nga euro, me pasoja potencialisht shkatërrimtare ekonomike dhe politike për mbarë Evropën.
Objektivisht, të zgjidhësh një situatë të tillë nuk duket të jetë shumë e vështirë. Edhe pse askush nuk e di, Greqia ka bërë realisht një përparim të madh vitet e fundit, duke rifituar konkurrueshmërinë, ndërsa pagat dhe shpenzimet kanë rënë në mënyrë dramatike. Kështu që në këtë pikë, kursimi është gjëja kryesore që e mban të gjunjëzuar ekonominë. Pra, ajo çfarë është e nevojshme është e thjeshtë: Lejoheni Greqinë të bëjë hapa të vogla, por gjithësesi me teprica pozitive, të cilat do të lehtësojnë vuajtjet greke. Lëreni qeverinë e re ta përvetësojë këtë sukses, duke ç’aktivizuar në këtë mënyrë forcat anti-demokratike që presin tek pragu.
Ndërkohë, kostoja për taksapaguesit ndaj kreditorëve-të cilët gjithësesi nuk do të marrin vlerën e plotë të borxhit-do të ishte minimale. Bërja e gjësë së duhur, megjithatë do të kërkojë nga evropianët e tjerë, në veçanti gjermanët, të braktisin mitet e vetë-shërbesës dhe të zëvendësojnë moralizimet me analizat logjike. A mund ta bëjnë ata këtë? Këtë do e shohim së shpejti.

Publikuar shqip në bota.al