Euro e dobët për Europë të fortë

Nga Rexhep Meidani, botuar në Mapo Online, 13 maj 2014

Quantitative Easing (QE)

Gjatë krizës globale financiare u bë shumë më e prekshme lufta monetare, konflikti mbi normat e këmbimit dhe zhvlerësimet për monedha të veçanta. Disa shtete kryesore, pa konsultime të ndërsjella, aplikuan një praktikë të rrezikshme në nivel global. Secili prej tyre u përpoq të dobësonte monedhën e vet për të favorizuar eksportet dhe shpëtuar punësimin, edhe pse vite më parë mendohej se gjëra të tilla ishin kapërcyer! Deri diku ajo vazhdon edhe sot… Po ashtu, vende të ndryshme, të ndodhura nën trysninë e viktimizimit, morën masa proteksioniste. Si rrjedhojë, gjatë vitit 2010 u dëmtuan dukshëm eksportuesit e zonës euro. Po në atë kohë, një përplasje e tillë ishte ajo SHBA-Kinë. Madje, Shtetet e Bashkuara e akuzuan Kinën në mbajtjen e juanit në një nivel të zhvlerësuar ndaj dollarit. E thënë ndryshe, Kina, artificialisht, e ruajti në vlerë të ulët monedhën e saj për të nxitur eksportet në tregjet ndërkombëtare, gjë që alarmoi ekspertët amerikanë të financave, të cilët e shihnin këtë zhvlerësim si rrezik për ekonominë amerikane. Për këtë arsye, një grup senatorësh amerikanë hartuan një legjislacion mbrojtës me anë të të cilit do t’u viheshin tarifa speciale prodhimeve kineze nëse Kina nuk do të rivlerësonte monedhën e saj. Sipas tij, Departamenti i Thesarit do të analizonte çdo monedhë të nënvlerësuar, ndërsa më pas, Departamenti i Tregtisë do të vinte tarifa speciale për importet e ardhura nga vende që e mbanin qëllimisht të ulët vlerën e monedhës së tyre. Edhe Rezerva Federale u përgjigj në të njëjtën linjë, duke aplikuar një politikë monetare të quajtur “Quantitative Easing” (QE), me rritje agregati të parasë apo rritje tej mase të rezervave të sistemit bankar për norma interesi të reduktuara në zero (për të ndaluar një situatë crunch-i në kreditim). Një politikë e tillë me normë interesi zero shfrytëzohet kur kanë dështuar metoda normale të kontrollit të agregatit të parasë, p.sh., ajo e ndryshimit të normës së interesit. Kështu, një bankë qendrore e zbaton QE duke kredituar fillimisht llogarinë e vet me para të krijuara nga “ex nihilo” (“nga asgjëja”). Ajo blen asete financiare, përfshirë bono thesari të qeverisë, borxhe të agjencive të ndryshme, sigurime kreditimi shtëpish, bono korporatash nga banka të tjera e institucione financiare etj. Një gjë e tillë e mundëson bankën qendrore të rrisë tepricën e rezervës për të prodhuar para të re. Në këtë mënyrë pritet që të stimulohet ekonomia; por janë të mundshme dhe dy rreziqe: nga njëra anë, një proces i tillë mund të nxisë hiperinflacionin dhe, nga ana tjetër, ka rrezik që banka (e mbështetur te para shtesë cash për të rritur rezervën kapitale) të mos jetë efektive në trajtimin e portofolit të huadhënies. Këtë “metodologji” ka shfrytëzuar Banka e Japonisë në fillim të viteve 2000 dhe, praktikisht, kjo është shfrytëzuar edhe nga Rezerva Federale e SHBA më 2008, në trajtimin e krizës së kreditit, kur ajo bleu bono thesari, për të ushtruar presion ndaj rënies së dollarit dhe, nga ana tjetër, për t’i bërë eksportimet amerikane më konkurruese. Nëse ky lloj veprimi nuk quhet zhvlerësim konkurrues, ai i ngjan tamam atij!

Në fakt, për disa specialistë, kur banka qendrore e ul normën e interesit deri në zero, politika monetare e humbet aftësinë për të stimuluar më tej kërkesën agregate dhe vetë ekonominë. Por, për të tjerë, një përfundim i tillë është i gabuar, sepse në kushtet e një sistemi monetar fiat, një qeveri (bankë qendrore a ndonjë agjenci tjetër) ka mundësi për çdo rast të gjenerojë shpenzime të rritura e inflacion edhe kur norma e interesit është zero për një kohë të shkurtër, sepse në rastin e sistemit fiat bëhet fjalë për një para me kurs të detyrueshëm këmbimi (ajo nuk është e konvertueshme në ar ose metal tjetër të çmuar); ajo pranohet si mjet këmbimi kur publiku ka besim në të apo kur kjo para garantohet nga shteti. Pra, është një para jo për vlerën që bart (është thjesht letër e shtypur), por për vlerën që vetë shteti vendos që ajo të përfaqësojë (p.sh., në Shqipëri, një kartëmonedhë 1000 lekë).

Një euro e dobët për një Europë të fortë

Me gjithë përmirësimet ekonomike të kohëve të fundit në disa vende anëtare, ekonomia e eurozonës është akoma jo e shëndetshme, me një rritje vjetore pak më shumë se 1%. Bile, edhe rritja ekonomike në Gjermani rezulton nën 2%, ndërkohë që PBB (GDP) është në rënie në Francë, Itali e Spanjë. Për më tepër, kjo rritje e dobët e ka mbajtur nivelin mesatar të papunësisë në afro 12%. Por, rritja e ngadalshme dhe papunësia e lartë nuk janë të vetmet probleme të eurozonës. Kështu p.sh., inflacioni vjetor në vlerën 0.5% (praktikisht shumë afër zeros), nga ndonjë goditje e vogël mund të kalojë në zonë negative dhe të provokojë një spirale rënëse çmimesh. Por, kjo rënie apo ky deflacion do të ulte kërkesën agregate duke ngritur vlerën reale të borxheve të korporatave e konsumatorëve familjarë. Një kërkesë e ulët, nga ana e saj, mund të shkaktojë rënie në çmime në mënyrë të përshpejtuar, duke i çuar ato në zona të rrezikshme.

Sipas disa vlerësimeve, një rënie në kursin e shkëmbimit të euros, p.sh. me 15%, mund të shërbejë si ilaç për shumë nga problemet e sotme në ekonominë e eurozonës. Një euro shumë më e dobët do të rriste koston e importeve dhe çmimet e eksporteve, duke ngritur normën e inflacionit kudo në eurozonë. Ndërsa në vlerën e mësipërme, ky zhvlerësim pritet të nxisë rritjen ekonomike mesatare të PBB-së duke stimuluar eksportet dhe inkurajuar europianët për të zëvendësuar me mallra dhe shërbime të veta ato të importit. Nga ana tjetër, konkurrenca brenda eurozonës do të mbetej e paprekur dhe një euro e tillë do ta përmirësonte në mënyrë të dukshme balancën e jashtme me pjesën tjetër të botës, që kap afërsisht gjysmën e tregtisë së eurozonës.

Sipas presidentit të Bankës Qendrore Europiane (BQE), Mario Draghi, fuqizimi i euros në 3 vitet e fundit e ka shtuar rrezikun e deflacionit. Por, të mos harrohet deklarata e tij në korrik 2012, që BQE do të bënte “gjithçka të duhur” për të ruajtur euron, duke reduktuar apo ulur normën e interesit në vendet problematike të periferisë së eurozonës, por dhe duke kontribuar në fuqinë e sotme të euros. Por, as pohimet e mëparshme të Draghit, as perspektiva e programit amerikan si QE, nuk kanë shkaktuar dobësim të euros dhe sjellje të inflacionit në objektivin e caktuar prej 2%. Pra, sot, çështje konkrete është si të reduktohet vlera relative e euros duke ruajtur perceptimin e stabilitetit të ndërtuar nga Draghi në vitin 2012. Vetë QE, nga BQE, konsiderohet si rrugë për dobësimin e euros, dhe për këtë është me vlerë studimi i pasojave të kësaj “metodologjie” të Rezervës Federale mbi vlerën e dollarit dhe normën e inflacionit në SHBA. Pa harruar që kurset e këmbimit pësojnë edhe variacionet e veta nën ndikimin e faktorëve të tillë si inflacioni, prodhimi industrial, ngjarje gjeopolitike etj. Në fakt, rezultati i arritur ishte modest. Vlera reale e dollarit, e peshuar nga tregu, është tani në të njëjtin nivel të vitit 2007, para fillimit të recesionit. Ajo u ngrit, për kohë të shkurtër, gjatë kulmit të krizës në 2008, sepse investitorët globalë kërkonin një dollar të garantuar, por gjatë vitit 2009 u rikthye në nivelin e mëparshëm. Vlera e dollarit mbeti relativisht e qëndrueshme gjatë më shumë se 3 vjetëve të QE dhe u rrit gjatë vitit 2013 (shih grafikun bashkëngjitur). Pavarësisht ndikimit edhe të faktorëve të tjerë, sjellja e kursit të shkëmbimit të dollarit gjatë periudhës së QE nuk ndikoi në zhvlerësimin e euros nga BQE. Po ashtu, QE nuk shkaktoi një rritje në normën e inflacionit. Kështu, indeksi i çmimeve të konsumit u rrit me 1.6% në vitin 2010, me fillimin e aplikimit të QE, pastaj u rrit më shpejt në vitin 2011 dhe 2012 para se të binte te vlera afro 1.5% në vitin 2013. Nëse BQE synon të reduktojë vlerën e euros dhe normën e interesit kohëshkurtër në eurozonë, mënyra më e mirë për të është ndërhyrja e drejtpërdrejtë në tregun e parasë, d.m.th. e shitjes së euros dhe blerjes së një shporte monedhash të tjera. Sidoqoftë, kjo ndërhyrje për të dobësuar euron do të sfidojë pjesë të tjera të botës, duke rritur ndjeshmërinë e politikës amerikane dhe vendeve të tjera për një euro të lidhur ngushtë me të ardhmen e ekonomisë europiane.

Shqetësimi francez

Pas zgjedhjeve në Parlamentin Europian, Franca do të bëhet shumë më aktive për zhvlerësimin e euros. Madje, me këtë angazhim të saj, ajo synon të realizojë objektivat fiskalë të saj dhe të BE-së. Sipas Kryeministrit francez Valls, iniciativat për rritje ekonomike duhet të shoqërohen me një politikë monetare shumë më aktive, aq më tepër që sot “niveli i euros është shumë i lartë”. Një mendim të ngjashëm ka dhe Presidenti francez Hollande. Në fakt, Franca prej kohësh ka reaguar kundër rezistencës gjermane për një politikë monetare më liberale, duke argumentuar se rimëkëmbja e eurozonës, pra dhe e Francës, po mbahet peng e kësaj fuqie të tepërt të euros, kursi i këmbimit të së cilës është ngritur në mënyrë të dukshme ndaj dollarit amerikan e jenit japonez kohët e fundit. Edhe Draghi ka deklaruar tashmë se forcimi i euros “kërkon stimuj të tjerë monetarë” për të luftuar rrezikun e një inflacioni të ulët. Tashmë të dobësuar nga kostot e larta të brendshme, eksportuesit francezë kanë vështirësi të dukshme para një euroje të fortë. Ndërkohë Franca ka lëshuar një program reformash pro-biznes dhe njëkohësisht shkurtimesh në shpenzimet publike (që pretendohet se i janë imponuar Francës nga Brukseli). Më e rëndësishmja do të ishte rigjallërimi i konkurrencës franceze, i hapjes së vendeve të reja të punës dhe rritjes ekonomike, duke e shpëtuar vendin nga borxhi publik kronik. Me këtë lidhet dhe besueshmëria e Francës në Europë dhe botë! Vetë reforma përfshin një ulje taksash prej 40 miliardë eurosh për biznesin e familjet dhe një kursim prej 50 miliardë eurosh në faturën e shpenzimeve publike. Nga ana tjetër, siç duket, rruga e projektuar për reduktimin e deficitit buxhetor duhet ngadalësuar për të krijuar hapësira për rritje; natyrisht edhe “duke përfunduar refleksin e rritjes së taksave”, por dhe ringjallur fitimet e dobëta të bizneseve franceze.

Mos duhet një lek i dobët për një ekonomi më pak të dobët!?

       Duke analizuar situatën ekonomike shqiptare, më erdhën në ndihmë dy vargje nga poezia e mrekullueshme azere: “Kur një pikël uji bie në det, piklat e tjera nuk dallohen prej saj” (Nizami Ganxhavi, 1141-1209). Ky është dhe rasti i ekonomisë shqiptare në kuadër të ekonomisë së rajonit ose të BE-së. Prandaj, çdo zbukurim ekonomik i sotëm duket fare i pavend, ashtu siç dukej e tepruar çdo nxirje tej mase e ekonomisë shqiptare muajt e parë të kësaj qeverisje. Pra, ose njëra, ose tjetra! Sepse natyra e ekonomisë si parim bazik ka përshtatjen graduale në kohë, ndryshimin e vazhdueshëm, kontinuitetin e zhvillimit, të elasticitetit së investitorit apo besimit të konsumatorit. Këtë e dëshmon edhe vetë parashikimi zyrtar që borxhi publik në vitin 2014 do të arrijë vlerën prej 71.7% të PBB-së (apo më shumë), kurse në vitin 2015 do të zbresë në 71.2% të PBB-së. Nga ana tjetër, me shqetësim duhet parë dhe problemi i inflacionit, i cili për muajin prill, sipas INSTAT, ka rezultuar 1.7%, pra nën kuotën e parapëlqyer nga BSH (2-4%). Kjo është dhe një pasqyrë e qartë e rënies së konsumit të brendshëm.

Po ashtu, optimizmi në vrojtimin e BSH-së dhe deklaratat e qeverisë se situata ekonomike po përmirësohet nuk mbështeten nga treguesit e kreditimit, që janë në rënie (afro 120 milionë dollarë në krahasim me një vit më parë). Kështu, gjatë 3-mujorit të parë të këtij viti vihet re një rënie e mbështetjes financiare të bankave të nivelit të dytë, sidomos për bizneset. Ky reagim është një pasqyrim i pasigurisë në ekonomi. Kurse individët apo familjet, nga ana e tyre, kanë qenë të prirë të kursejnë duke rritur depozitat në sistemin bankar (krahasuar me një vit më parë, rritja e depozitave është më shumë se 310 milionë dollarë). Por, edhe pse kanë më tepër depozita, bankat nuk e kanë rritur mbështetjen financiare! Pra, kemi një prirje drejt kursimit që vihet re në sjelljen konsumatore, gjë që ka ulur dukshëm kërkesën. Siç duket, qytetari shqiptar, nga ana psikologjike, nuk e beson ende propagandën për përmirësim ekonomik, kur vetëm disa muaj më parë nxirja e ekonomisë ishte e përditshme dhe e gjithanshme! Duhet më shumë punë e kujdesshme për të rindërtuar besimin e konsumatorit, mbi të gjitha, më tepër rezultate dhe më pak propagandë e llafe!…