Ripozicionimi kushtetues i Presidentit

Nga Roland Lami, botuar në Mapo Online, 18 prill 2014

Jo pa arsye, konstitucionalistët ndajnë opinionin e përbashkët se ndërhyrjet kushtetuese duhet të jenë sa më të mirëpeshuara, të konsultuara mes ekspertëve dhe të aprovuar nëpërmjet një konsensusi sa më të gjerë politik dhe nëse është e mundur, edhe publik. Njëkohësisht, sugjerohet që çdo ndërhyrje e pjesshme duhet të shikohet në raport me aspekte të tjerë kushtetuese, pasi ka rrezik të japë krisje në pjesë të tjera të saj dhe ajo që është më e rëndësishme mund të strukturojë raporte të paqarta ndërmjet tri pushteteve, legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor duke vendosur në rrezik funksionalitetin normal të republikës parlamentare.

Sulmi shumëdrejtimesh që po kryet nga mazhoranca aktuale ndaj Presidentit mund të lexohet edhe si një krisje që ka pësuar Kushtetuta nga ndryshimet e pjesshme të 2008. Më konkretisht, ndryshimi i zgjedhjes së Presidentit jo më me konsensus në pesë raunde por vetëm në tri raundet e para dhe në rast se nuk sigurohet ky konsensus, në dy raundet e fundit të votohet me shumicë të thjeshtë. Për kohën, kjo formulë u legjitimua me arsyetimin që për sa kohë konsensusi nuk është kthyer në zakon, zgjedhja me shumicë të thjeshtë mënjanon zgjedhjet e parakohshme, kështu që shmanget një ngërç politik.

Mirëpo, po t’i referohesh Kushtetutës së vitit 1998, konstitucionalistët jo rastësisht kanë parashikuar formulën konsensuale për zgjedhjen e Presidentit, pasi ky institucion ka një rol të rëndësishëm në garantizmin e institucioneve të pavarura. Nëpërmjet kompetencave të dhëna kreut të këtij institucioni është gjykuar që ai, qoftë në rastet e dekretimeve të krerëve të institucioneve të pavarura, apo të pëlqimit në rastin e propozimeve që vijnë nga parlamenti, të reflektojë vullnetin e shumicës që e ka zgjedhur. Pra, në njëfarë mënyre të reflektojnë vullnetin e shumicës parlamentare.

Mirëpo, ndryshimi i formulës së zgjedhjes së Presidentit nga konsensuale në shumicë të thjeshtë në dy raundet e fundit, rriti probabilitetin që Presidenti të manifestojë vullnetin e shumicës së thjeshtë duke rritur frikën tek opozita se ky institucion nuk mund të shërbejë si garantizëm për institucionet e tjera të pavarura për sa kohë përfaqëson vullnetin e shumicës së thjeshtë. Pra, jemi përballë një paradoksi, në mungesë të kulturës së konsensusit ndryshojmë formulën e zgjedhjes së Presidentit pa ndryshuar kompetencat me justifikimin e shmangies së një ngërçi të mundshëm institucional, por në krahun tjetër kemi krijuar mundësitë për një President jo konsensual ndërkohë që Kushtetuta i njeh të drejtën që nëpërmjet dekretimeve dhe dhënies së pëlqimit të shërbejë si një lloj garantizmi për institucionet e pavarura. E thënë ndryshe, de jure Presidenti pavarësisht formulës sesi zgjidhet, ka hapësirën ligjore të mjaftueshme për të qëndruar mbi palët pasi nuk janë ndryshuar kompetencat, ndërsa de fakto një ish-ministër i zgjedhur nga mazhoranca e djeshme ka mjaftueshëm arsye që nëpërmjet ushtrimit të kompetencave të mos shërbejë si garantizëm i shprehjes së vullnetit të shumicës, por vetëm të pakicës, ose të paragjykohet për çdo akt vetëm nga fakti se është zgjedhur me votat e një krahu politik.

Në këto kushte, mazhoranca aktuale ndodhet para dy alternativave. Njëra është të paragjykojë çdo akt apo vendim të Presidentit në çdo rast, kur gjykon se nuk i shkon përshtat politikisht, me argumentin se ai nuk është mbi palët por i njëanshëm. Një taktikë që prodhon konflikt mes ekzekutivit dhe Presidencës, bllokon në disa raste procesin e emërimeve në institucione të pavarura, por të paktën nuk rrezikon që ekzekutivi të marrë kompetencat e Presidentit. Alternativa tjetër është të ndërhyhet në ligje të caktuara për t’i marrë kompetencat Presidentit dhe t’ia kalojnë ato mazhorancës. Kjo shmang konfliktin mes Presidentit dhe mazhorancës, zhbllokon situatën në rast mosdakordësie, por rrezikon pavarësinë e institucioneve dhe vë në pikëpyetje vetë republikën.

Në fakt, lëvizjet e fundit të mazhorancës krijojnë idenë se prirja shkon nga varianti i dytë sesa ai i parë. Zëvendësimi i kryeinspektorit të ILDKP si fakt i kryer duke anashkaluar  kompetencat e Presidentit, projektligji për autoritetet ushtarake si tentativë për ta zhvlerësuar Presidentin në rolin e komandantit të Përgjithshëm, projektligji i Ministrisë së Drejtësisë “Për sistemin e vlerësimit të gjyqtarëve në Republikën e Shqipërisë”, ku Presidenti dhe ministri i Drejtësisë të mos jenë pjesë e Komisionit të Vlerësimit pasi janë autoritete politike. Të tilla lëvizje faktojnë pikërisht këtë prirje.

Mirëpo pyetjet që ngrihen në këtë rast janë: A është e mundur që nëpërmjet ndryshimit të një ligji të thjeshtë apo të cilësuar me 84 vota të preken kompetencat e Presidentit kur fryma e Kushtetutës i përcakton atij një rol të posaçëm, si në sistemin e drejtësisë ashtu dhe në ushtri? A ka probabilitet të lartë që të tilla ligje, nëse miratohen, të bien në kundërshtim me frymën e Kushtetutës për sa kohë fryma e saj i jep një pozicion të caktuar Presidentit të Republikës? A ka probabilitet të lartë të ndodhë ajo që duke ndryshuar disa ligje, të cilat garantojnë ushtrimin e disa kompetencave të Presidentit, të ndryshojë statusi i Presidentit në Republikën Parlamentare?

Sigurisht, për sa kohë që nuk kemi një shqetësim të shprehur nga konstitucionalistë që e njohin shumë mirë Kushtetutën në lidhje me këto projektligje që propozon mazhoranca, dhe kur nuk kemi ende një vendim nga Gjykata Kushtetuese, shqetësimi i këtushëm mbetet thjesht një opinion. Uroj që të jetë i vërtetë ky variant dhe jo varianti tjetër që institucioni i Presidentit është vënë në rrezik dhe efektet e cenimit të këtij institucioni shtrihen si në sistemin e drejtësisë, mbrojtjen dhe pavarësinë e institucioneve të tjera të pavarura.

Nëse është kështu, mos ndoshta ka ardhur momenti të rishohim formulën e zgjedhjes së Presidentit ose të përshtatim kompetencat e tij me profilin e ri që ka marrë në kushtet kur ai zgjidhet me shumicë të thjeshtë?