BQ nuk ka marrë në konsideratë specifikat ekonomike të Shqipërisë

Nga Elona Shehu, botuar në Telegraf, 24 mars 2014

Gjatë aktivitetit të saj Banka Qëndrore ka ndërmarrë politika monetare ekspansioniste, duke pasur si objektiv kryesor ruajtjen e nivelit të çmimeve dhe frymëmarrjen e ekonomisë. Por sa efektive kanë qënë këto politika në arritjen dhe ruajtjen e niveleve optimale të treguesve të tjerë makroekonomikë?! Nga të dhënat e publikuara nga Banka e Shqipërisë për gjashtë vitet e fundit mbi bazën monetare, normat e interesit, inflacionin, papunësinë, rritjen ekonomike, nivelin e depozitave dhe kredive, do të japim një opinion se sa efektive kanë qënë lidhjet midis dy grupeve të treguesve me njëri-tjetrin. Politika Monetare e ndjekur nga Banka Qëndrore ka qënë në kuadër të përmirësimit të treguesve makroekonomik, por për gjykimin tim, ky institucion nuk ka marrë në konsideratë specifikat ekonomike të një vendi në zhvillim si Shqipëria.

Përgjithësisht Banka Qëndrore ka operuar me normën bazë të interesit duke mbajtur kurse këmbimi të luhatshme, instrumenta këto të cilat gjykohet se kanë ndikim të drejtë-përdrejtë në kontrollin e tregut monetar. Ajo ka aplikuar politika ekspansioniste monetare. Ulja e normës bazë të interesit për 5 vite rresht është bërë me qëllim ruajtjen e nivelit të çmimeve në hapësirën 3%, ± 1%, duke pretenduar se normat e interesit ndikojnë në uljen e kostove të kredive në lekë, dhe për pasojë në rritjen e parave në qarkullim. Rritja e parave në qarkullim do të ndikojë direkt dhe indirekt edhe në rritjen e kërkesës agregate, dhe rritja e kërkesës aggregate do ndikojë në rritjen e Prodhimit të Brendshëm. Por, nëse shohim, në vitet e fundit lidhjen reale midis normës bazë të interesit dhe normës së inflacionit do të shikojmë se kemi një lidhje të drejtë, e cila shprehet qartë edhe në paraqitjen grafike që ne kami realizuar. Kjo lidhje e drejtë tregon për mungesë eficiense të politikave monetare të Bankës Qëndrore.

Për këto probleme është diskutuar edhe në mbledhjen e fundit të Këshillit të Mbikqyrjes ku norma bazë e interest u ul në 2.75%. Në këtë mbledhje ndër të tjera u theksua se: “analizat tona tregojnë se presionet monetare mbi inflacion janë të ulëta. Oferta monetare është zgjeruar me ritme të ngadalësuara gjatë vitit 2013”. Më tej thuhet “Aktiviteti kreditues mbetet i dobët, duke reflektuar kërkesën e ulët të agjentëve ekonomikë për financim dhe politikat konservatore të kreditimit të aplikuara nga bankat. Reduktimi i çmimit të kredisë në tremujorin e katërt të vitit 2013, nuk është shoqëruar ende me rritjen e kërkesës për kredi. Në vetvete, muaji dhjetor pati një ecuri pozitive të kredisë. Në fund të vitit, ndryshimi vjetor i portofolit të kredisë të sistemit bankar qëndroi në nivelet -1.2%. Me gjithë përmirësimin, ekonomia shqiptare pritet të operojë nën potencialin e saj edhe gjatë periudhës së ardhshme. Rritja ekonomike nën potencial dhe presionet e ulëta inflacioniste që vijnë nga sektori i huaj, pritet të reflektohen në nivele të ulëta inflacioni”.

Këto janë pasoja të politikave monetare të aplikuara prej kësa banked he të pohuara nga guvernatori i saj në këtë mbledhje.

Oferta është zgjeruar por me rritme të ulta! Pse  është zgjeruar me ritme të ulta Oferta kur Norma Bazë e Interesit (REPO) ka pasuar një rënie drastike, nga 6.25% në 2009 në 2.75% në 2014?

Pse kjo politikë e bankës nuk ka dhënë efektin e saj në Ofertën monetare?

Përgjigjet e këtyre pyetjeve janë të thjeshta por Banka e Shqipërisë nuk do ti pranojë dhe ti njohë ato. sipas mendimit tim në Shqipëri ekzistojnë një sërë problemesh të lidhura me këtë çështje por unë do të përmend disa prej tyre.

Së pari, në Shqipëri nuk ekziston asnjë bankë e nivelit të dytë me kapital shtetëror.

Së dyti, në qarkullim euro dhe dollari kanë statusin e parasë shtetërore.

Së treti, kurset e këmbimit janë fleksibile dhe jo fikse.

Së katërti, inflacioni në Shqipëri nuk është inflacion monetar por është përgjithësisht inflacion i importuar.

            Tabela e mëposhtme dhe paraqitja grafike shprehin lidhjen direkte midis normës së interesit dhe normës së inflacionit.

Tabela 1: Norma e interesit dhe norma e inflacionit 2004-2013 në Shqipëri

Grafiku 1: Lidhja normë inflacioni dhe normë Interesi si dhe funksionet lineare re secilës

            Nëpërmjet paraqitjes grafike shprehet më qartë ndikimi që ka norma bazë e interesit në normën e inflacionit. Pra, në mënyrë indirekte ky instrument i politikës  monetare jep efektet e dëshiruara kur manipulohet ashtu siç duhet. Niveli i inflacionit akltual është shumë më i ulët sesa norma e tij optimale e pranueshme, dhe e targetuar nga vetë kjo bankë për kushtet e vendit tonë, si një vend në zhvillim. Më poshtë do të shohim edhe lidhjen indirekte që ka inflacioni me papunësinë, bazuar kjo në teorinë e Kurbës së Philipsit. Më tej nga të dhënat shohim një rënie të dukshme të normës bazë të interesit gjashtë vitet e fundit. Mbajtja e Normës Bazë të Interesit në këto nivele minimale nuk është shoqëruar me uljen e normave të interesit në kredidhënie por vetëm në pranimin e depozitave. Nëse efekti i uljes së normës bazë të interesit nuk reflektohet në të dy produktet bankare, atëherë nëpërmjet kësaj politike nuk kemi stimuluar në fakt as investimet dhe as kursimet e agjentëve ekonomikë. Çfarë ka bërë në fakt BSH me ndërmarrjen e kësaj politike? Ka ulur vetëm koston e borxhit për qeverinë dhe ka stimuluar rritjen e përdorimit të valutës në vend.

Në një ballafaqim midis niveleve të treguesve të ofertës monetare dhe të treguesve makroekonomik, për vitet 2008 deri në 2013-ën, shfaqet qartë inefiçienca e transmetimit të këtyre politikave drejt bankave të nivelit të dytë në përkeqësimin e treguesve makroekonomikë. Këto tendenca tregojnë edhe njëherë objektivin e papërshtatshëm të Bankës së Shqipërisë për arritjen dhe ruajtjen e nivelit të çmimeve, duke lënë mënjanë treguesit e tjerë po aq të rëndësishëm të ekonomisë.

Por si qëndrojnë raportet midis nivelit të rritjes ekonomike dhe nivelit të rritjes së agregatëve monetarë? Për ta parë më nga afër këtë lidhje, më poshtë do japim të dhënat e 6 viteve të fundit.

Informacionin se sa dhe si  kanë ndryshuar treguesit e ofertës monetare e marrim nga tabela 2, tek e cila shohim një qëndrueshmëri në luhatjen e treguesve M₁ dhe M₂ nga viti 2008 deri në vitin 2013, ku ndryshimi i tyre ka qënë me ritme pothuajse të njëjta. Vëmë re vetëm një rritje 6% të parasë jashtë bankës në vitin 2009, rritje e cila vjen si pasojë e uljes së normës bazë të interesit me një përqind. NBI-ja e vitit 2009 mund të konsiderohet si më e pranueshmja përsa i përket  nivelit të kursimit dhe të investimit.

Po të vëmë re ritmet e rritjes se depozitave në lekë dhe në valutë për gjashtë vjet, rritja e depozitave në lekë ka qënë 47.5%, ndërsa rritja e depozitave në valutë ka qënë 74.8%, kjo për shkak të politikës monetare që ka ndjekur banka qëndrore duke ulur normën bazë të interesit.

Nëse shohim peshën specifike për secilin prej treguesve të depozitave mund të themi që BSH ka ndjekur politika favorizuesve për lekun por pa arritur synimin e saj. Të dhënat paraqiten në tablën 2 si më poshtë:

Tabela 2: Treguesit e Agregatit M₁, M₂, paraja jashtë banke, depozita në lekë, depozita në dollar 2008- 2013(në milliardë lekë)

Por, si lidhet ulja e normës bazë të interesit nga banka qëndrore me treguesit kryesor makroekonomikë. Nga të dhënat e tablës 3 vëmë re se norma e interesit REPO ka rënë me 2.27 herë nga viti 2008-2014, kjo rënie e normave të interesit nuk është pasqyruar në rritjen e nivelit të depozitave dhe as e kredimarrjeve në monedhë kombëtare, pra nuk është parë nga depozituesit dhe kredimarrësit si një instrument tërheqës. Norma e inflacionit ka rënë me 35% krahasuar me vitin 2008, por cili është niveli optimal i këtij treguesi për kushtet e vendit tonë, apo e rëndësishme është të ulim inflacionin?!

Përgjithësisht ulja e normës së inflacionit shoqërohet me rritje të normës së papunësisë, dhe po të shohim norma e papunësisë është rritur me 6.4. Ajo që duhet të marrim në konsideratë është fakti se para se të përmbushim një objektiv duhet të dimë se cilin tregues makroekonomik vendi ynë ka më problem. Pra, nuk do të ishte ndonjë problem i madh nëse vendi ynë do ta kishte inflacionin rreth 3-4%, sesa ta kishte normën e papunësisë në nivele relativisht të larta. Nga tabela ky tregues është 13.3%. Bazuar edhe në Kurbën e Philipsit nëse do të kishim inflacion më të lartë, norma e papunësisë do të ishte detyrimisht më e ulët.

Puna përbën faktorin kryesor në procesin e prodhimit dhe të krijimit të të ardhurës kombëtare. Lidhjen midis rritjes ekonomike dhe papunësisë e jep Ligji i Okunit që shprehet ∆u = -0.5(y – 2.25), ku ∆u është norma e rënies së papunësisë, 2.25 është prirja e rritjes së produktit kombëtar dhe y përbën rritjen në përqindje të GDP-së reale. Dinamika e prodhimit të brendshëm bruto real jep dinamikën e rritjes ekonomike. Formula e mësipërme mund të shprehet si lidhje direkte midis shkallës së rritjes së prodhimit dhe normës së rënies së papunësisë. Kështu për çdo 2%  rritje të GDP-së reale, kemi afërsisht 1% rënie të normës së papunësisë. Ndërsa shohim të dhënat reale mbi normën e rritjes ekonomike dhe asaj të papunësisë, mund të thuhet që efekti nuk është i pastër për shkak të ndërhyrjes së faktorëve të tjerë dhe mosndjekja e politikave të duhura monetare. Norma e rritjes ekonomike ka rënë në mënyrë drastike, nga 7.5% që ka qënë ky tregues në 2008-ën ka shkuar në 1% në vitin 2013, ndërsa norma e papunësisë është rritur me 6.4 %. Nga kjo vërejmë që nuk kemi efekte të pastra midis treguesve.