Sërish mbi “Reformën në shëndetësi”

Nga Lajla Pernaska, botuar në Panorama Online, 29 tetor 2014

“Reforma në shëndetësi” është një togfjalësh që tashmë ka pësuar inflacion në fjalorin politik shqiptar! Është abuzuar me të po aq shumë sa flitet e përflitet për të….
Sa e lehtë/e vështirë është kjo reformë, sa e thjeshtë/e komplikuar paraqitet në terrenin shqiptar? Rëndom në këto vite tranzicioni ne jemi përpjekur që t’u referohemi modeleve të suksesshme dhe t’i përshtasim ato në kushtet e Shqipërisë. Madje, në stadin e hapave tanë të reformës, sado të ngadalta/të shpejta qofshin ato, ka dhe një avantazh, që të evitosh gabimet e bëra apo defekte të sistemeve eficiente, pasi natyrisht nuk ekziston asnjë sistem perfekt. A kemi ende një realitet të brishtë lidhur me reformën shëndetësore, ku përpjekjet 22-vjeçare kanë rezultuar në më shumë “arnime”, sesa ristrukturim të sistemit në tërësinë e tij? Në përgjigjet mund të ndihmojë dhe një kujtesë/sintezë e kësaj reforme në botën e zhvilluar.
Sipas OBSH-së: “Sistemi shëndetësor është organizimi i njerëzve, institucioneve dhe burimeve që ofrojnë shërbime shëndetësore, për t’iu përgjigjur nevojave shëndetësore të popullatës”. Mjaft dokumente të OBSH-së e organizmave partnere janë bërë udhërrëfyese të zhvillimit të reformës në vende të ndryshme të globit.
Në bazë të strategjisë “Shëndet për të gjithë”, objektiv parësor mbetet një kohezion më i madh social dhe solidaritet në përkujdesjen shëndetësore të popullatës. Ndërsa kriter kryesor mbi suksesin e reformës së sistemit shëndetësor mbetet një akses i efektshëm për të gjithë pa diskriminim, si një e drejtë njerëzore themelore.
Në nivel global njihen katër modele bazë për sistemet e kujdesit shëndetësor. Vetëm vendet e zhvilluara (rreth 50 nga 200 vende të botës), kanë organizuar sisteme të kujdesit shëndetësor. Vendet e pazhvilluara nuk e kanë këtë potencial.
Modeli i Bismarkut – ka marrë emrin e kancelarit Bismark, që futi këtë mënyrë të financimit shëndetësor në fund të shekullit XIX. Është një sistem i sigurimit shëndetësor publik (quhet si fondi i sëmundshmërisë), i financuar nga një model multipagesash dhe qeveria ka direkt kontrollin e kostove (aplikuar në vende si Gjermania, Franca, Belgjika, Holanda, Japonia, Zvicra etj.).
Modeli Beveridge – u fut në fund të Luftës së Dytë Botërore (emri nga W. Beveridge, reformuesi i Shërbimit Shëndetësor Kombëtar Britanik), sistem i financuar nga taksat dhe administruar nga një institucion kombëtar, me një kontroll qeveritar (aplikuar në vende si Danimarka, Britania e Madhe, Irlanda, Spanja, vendet skandinave, Italia etj.).
Modeli i Siguracionit Shëndetësor Kombëtar – ky model ka elemente të sistemeve Beveridge dhe Bismark. Ai përdor fonde të siguruara nga një sistem privat, por pagesa bëhet nga një program sigurimi të kontrolluar nga qeveria dhe ku paguan çdo qytetar. Ky sistem duket më i thjeshtë për t’u administruar. Në formë klasike ai gjendet në Kanada, por është adoptuar edhe në vende të tjera si Koreja e Jugut, Tajvani etj.
Modeli i “pagesës nga xhepi”, (out of pocket money) – Ky sistem bazohet në pagesën direkt nga xhepi i qytetarëve, në kohën që ata kanë nevojë për shërbim shëndetësor dhe kufizon ndjeshëm aksesin shëndetësor për një masë të madhe njerëzish (gjendet në rajonet e pazhvilluara të vendeve si Afrika, India, Kina, Amerika Latine etj.).
Ndërsa në ish-Bashkimin Sovjetik e në vendet e tjera të bllokut lindor (përfshi edhe Shqipërinë) u organizua pas Luftës së Dytë Botërore sistemi “Semashko”. Financimi bëhej totalisht me buxhetin e shtetit, me një shërbim shëndetësor tërësisht publik dhe falas për popullatën, me administrim vertikal dhe shërbim të shtrirë në sasi e akses të plotë, por me probleme serioze në cilësinë e shërbimit.
Në ditët e sotme, asnjë nga këto sisteme nuk ekziston në formë “të pastër”, pasi shumë ndryshime janë ndërthurur ndër vite.
Në vendet perëndimore, sistemet shëndetësore kanë grafikun e tyre të reformave. Karakteristikë është se reforma mbetet konstante në aspekte të ndryshme të saj, por nuk prek organizmin e strukturës së sistemit. Si reforma më thelbësore datojnë ato të fundviteve 1970 (kryesisht në vendet mesdhetare, si pasojë e krizës së naftës).
Në bllokun lindor reformat e thella filluan në vitet 1990, pas përmbysjes së sistemit komunist, me sfidën në arritjen e një sistemi të barabartë dhe të qëndrueshëm, në kushtet e një ekonomie në tranzicion.
Eksperienca provon se elemente kyçe për një reformë e suksesshme janë: vizioni i qartë profesional e politik, një vullnet i fortë, parime bazë të organizimit dhe objektiva të qartë e të matshëm. Thelbësor është organizimi brenda vetë sistemit në të tria nivelet, parësor, dytësor dhe tretësor, në raportin publik/privat, në raportin parandalim/kurim. Ky organizim mund të bëhet efikas vetëm nëse ngrihet mbi themele të shëndosha të një formati financimi të qëndrueshëm.
Nevojë thelbësore mbetet kontrolli i kostos vazhdimisht në rritje e kujdesit shëndetësor, që paraqet një sfidë fiskale për ekonominë.
Në Europën Perëndimore duket se ka një konsensus për shpenzimet në shëndetësi (taksa dhe një kontribut të detyrueshëm), që shkon nga 7-10% të GDP-së. Kështu, për vitin 2011 shpenzimet publike për kujdesin shëndetësor në Britaninë e Madhe ishin 7.8% e GDP-së, ndërsa mesatarja e BE-së ishte 6.4%. Ndërkohë që shpenzimi total në kujdesin shëndetësor, duke përfshirë dhe atë privat në Britaninë e Madhe ishte 9.4%, ndërsa në Francë (11.6%), Gjermani (11.3%), Holandë (11.9%), Kanada (11.2%) dhe SHBA (17.7%).
Por asnjë masë e aplikuar nuk mund të ketë efekt, pa transparencë të plotë për kostot dhe cilësinë e shërbimit, si dhe pa eliminimin e abuzimeve me fondet dhe korrupsionit, si në nivelin e administrimit të sistemit dhe në nivelin e shërbimeve të përkujdesit shëndetësor. Ka një evidencë në rritje që fenomeni korrupsion jo vetëm deformon sistemin, por dhe krijon pabarazi dhe përkeqëson gjendjen shëndetësore, veçanërisht për grupet më vulnerable të popullatës.
Në vitet e fundit, kriza ekonomike ka nxitur një debat dinamik dhe përpjekje për të hapur sistemin shëndetësor ndaj kapitalit privat.
Konstatohet kontradikta ndër-mjet strukturës jo-kapitaliste, publike dhe të solidaritetit të sistemit të financimit dhe strukturës kapitaliste, private dhe të orientuar nga fitimi.
Gjithsesi, ka një rezonancë ekspertize, sipas së cilës privatizimi do të përkeqësonte rezultatet dhe do ta bënte sistemin më të shtrenjtë, pasi në këtë rast shpenzimet paguhen nga individët dhe jo nga një sistem solidariteti.
Brenda një panorame të tillë ku gjendet sistemi ynë shëndetësor, me cilin model tenton të ngjajë dhe sa larg/afër tij është? Kemi një shëndetësi “falas”?
*Ish-kryetare e Komisionit të Shëndetësisë dhe Çështjeve Sociale, Këshilli i Europës