Pushteti gjyqësor dhe politika

Nga Klodian Rado, Pedagog i së drejtës kushtetuese, Universiteti i Tiranës

Çdokush që dëgjoi mesazhin e presidentit të Komisionit të BE-së, Barozo, të dhënë oralisht drejtpërdrejt në Kuvendin e Shqipërisë dhe para të gjithë shqiptarëve, konfirmoi në mënyrë të padyshimtë se kryefjala e detyrave që ai theksoi ndaj shtetit shqiptar ishte “reformimi dhe pavarësia e pushtetit gjyqësor”. Nevoja për një reformim të rrënjësishëm të pushtetit gjyqësor, cilësuar me të drejtë si “guri i parë dhe i fundit i një shteti”, është bërë shpesh objekt diskutimi jo vetëm i politikës vendëse dhe autoriteteve ndërkombëtare që monitorojnë Shqipërinë, por edhe i shoqërisë civile. Por për t’u kthyer edhe një herë te “porosia” e presidentit Barozo, ia vlen të përqendrohesh dhe të thellohesh për të kuptuar çdo të thotë “reformim dhe pavarësi e pushtetit gjyqësor”. “Reformë” nuk do të thotë vetëm emërime, transferime, shkarkime gjyqtarësh, riorganizim të gjykatave, goditje të korrupsionit apo rritje të besimit të publikut ndaj tyre. Absolutisht, të gjitha çështjet e përmendura më sipër janë pjesë e ”reformës së nënkuptuar”, por çështja është më e rëndë se kaq. Reformë në pushtetin gjyqësor, para së gjithash, do të thotë respektim dhe zbatim i parimeve të vendosura nga Kushtetuta, lidhur me pushtetin gjyqësor, ku i pari parim themelor që e karakterizon këtë pushtet, është ”pavarësia dhe balancimi nga pushtetet e tjera”.

Është mëse e vërtetë që lidhur me pavarësinë/varësinë e pushtetit gjyqësor është folur mjaft, por ia vlen të tërhiqet vëmendja në një pikë që pothuaj nuk është prekur pothuaj aspak në media,dhe që me sa duket është “thembra e Akilit”, e sistemit të sotëm gjyqësor shqiptar. Bëhet fjalë për varësinë/pavarësinë e pushtetit gjyqësor nga politika. Fatkeqësisht, në këtë pikë problemi qëndron jo si rëndom te moszbatimi i ligjit, por përkundrazi, te vetë ai. Ky përfundim nuk i referohet ndonjë bindjeje personale profesionale, por përkundrazi, i referohet tre komponentëve mjaft të rëndësishëm.

Së pari, sistemit ligjor aktual shqiptar;

së dyti, vendimit nr. 11, datë 27.5.2004, i Gjykatës Kushtetuese dhe

së treti, raporteve të njëpasnjëshme të BE-së lidhur me pushtetin gjyqësor.

Le t’i analizojmë të tre këta komponentë nën një sfond diakronik, por edhe sinkronik të gjendjes së pushtetit gjyqësori në Shqipëri.

1. Ligjet aktuale dhe varësia e pushtetit gjyqësor nga politika

Sistemi ligjor që rregullon organizimin dhe funksionimin e pushtetit gjyqësor në Shqipëri, përveç Kushtetutës dhe akteve ndërkombëtare, është i larmishëm si me ligje ashtu edhe me akte nënligjore. Por duket sikur këto dy të fundit, kanë pasur si qëllim final që ”pushtetin gjyqësor ta bëjnë të varur dhe t’ia nënshtrojnë politikës”. Duhet thënë se politikat dhe politikanët, në momentin e hartimit të këtyre ligjeve, nuk kanë qenë vizionarë dhe të interesuar për ngritjen e një sistemi serioz gjyqësor, por janë mjaftuar me ngritjen e sistemeve favorizuese personale për kohën dhe hapësirën që kanë vepruar. Në Shqipëri është ngritur (me dashje ose nga pakujdesia) një sistem ligjor i tillë që ministrit të Drejtësisë i ka dhënë kompetenca të cilat bien ndesh me vetë Kushtetutën e Shqipërisë si dhe aktet ndërkombëtare të ratifikuara. Ky organ (ministri), ka pasur dhe fatkeqësisht ka ende të drejtën e garantuar me ligj, që edhe pse është anëtari më politik i KLD-së, të ketë monopolin e fillimit ose jo të procedimit disiplinor të gjyqtarëve.

Me fjalë të tjera, sipas ligjit aktual, të drejtën për të ngritur ose jo ”akuzën” ndaj gjyqtarëve në KLD e ka vetëm ministri i Drejtësisë. Ligjet për organizmin dhe funksionimin pushtetit gjyqësor, të Ministrisë së Drejtësisë dhe KLD-së, janë më kryesoret, të cilat vendosin kryekëput ”robërimin e pushtetit gjyqësor nga ekzekutivi dhe politika”. Ja disa nga përcaktimet e këtyre ligjeve: “Ministri i Drejtësisë kryen inspektime dhe bën procedimin disiplinor të gjyqtarëve të gjykatave të shkallës së parë dhe të apelit sipas ligjit”; “Ministri i Drejtësisë, në përfundim të inspektimit dhe në bazë të rezultateve të tij, propozon procedimin disiplinor të gjyqtarëve pranë KLD-së”; “Në rastin kur vërehen shkaqe ligjore për procedim disiplinor, relacioni shpjegues dhe dokumentacioni përkatës, nëpërmjet zëvendëskryetarit të KLD-së, i dërgohen menjëherë ministrit të Drejtësisë për të gjykuar për procedimin disiplinor”.Që në pamje të parë, qoftë edhe një jojurist do të vërente haptazi raportin jo shumë korrekt kushtetues, ndërmjet gjyqësorit dhe Ministrit të Drejtësisë, organi të cilit, me anë të këtyre përcaktimeve ligjore i jepet një rol vendimmarrës, për të filluar ose jo procedimin disiplinor të gjyqtarëve.

2. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese

Çështja në fjalë është bërë objekt gjykimi para më tepër se një viti edhe në Gjykatën Kushtetuese, me kërkesë pikërisht të Gjykatës së Lartë. Kjo e fundit kërkonte mosndërhyrjen e ministrit të Drejtësisë në pushtetin gjyqësor, duke e argumentuar qëndrimin e saj se, “dhënia e së drejtës së inspektimit dhe kontrollit mbi veprimtarinë e gjyqtarëve të shkallës së parë dhe të apelit, si dhe e procedimit disiplinor të gjyqtarëve të këtyre gjykatave, nga ministri i Drejtësisë, bie ndesh me pavarësinë e pushtetit gjyqësor.” Por pavarësisht këtyre argumentimeve, Gjykata Kushtetuese vendosi të rrëzojë kërkesën e Gjykatës së Lartë dhe pretendimet e KLD-së, duke i quajtur nenet e kontestuara për antikushtetutshmëri, si në përputhje me Kushtetutën.

Vendimi u mor në një klimë debati të thellë juridik dhe institucional, gjë e cila dëshmohet edhe nga rezultati 5 me 3 i votimit, ku 3 gjyqtarë të Gjykatës Kushtetuese votuan kundra, duke i konsideruar antikushtetues nenet në fjalë. Njëri prej tyre, gjyqtari Sokol Sadushi, ndër të tjera argumentonte se,“Nuk jam dakord me qëndrimin e mbajtur nga shumica në këtë vendim… Këshilli i Lartë i Drejtësisë vendos për transferimin e gjyqtarëve, si dhe për përgjegjësinë e tyre disiplinore. Ministri i Drejtësisë të vetmen lidhje që ka në aspektin e procedimit disiplinor të gjyqtarëve është qenia e tij anëtar i Këshillit të Lartë të Drejtësisë. Kushtetuta nuk i ka dhënë mnistrit të Drejtësisë ndonjë pushtet më të lartë se të anëtarëve të tjerë të Këshillit të Lartë të Drejtësisë. Pozicioni i tij, sipas Kushtetutës, në raport me të gjithë anëtarët e Këshillit të Lartë të Drejtësisë mund të konsiderohet si paris inter paris … Për këto arsye konkludoj se dispozitat ligjore që lidhen me të drejtën e Ministrit të Drejtësisë për të kryer inspektime në gjyqtarë të veçantë…duhej të shfuqizoheshin si të papajtueshme me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë.” Por pavarësisht vendimit të diskutueshëm të Gjykatës Kushtetuese, vetë kjo gjykatë është shprehur lidhur me nevojën imediate të ndryshimeve në ligjet aktuale.

 Në këtë vendim theksohet se, “Gjykata Kushtetuese çmon se për të dy ligjet, si dhe për ligjin “Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë” ekziston nevoja për një përmirësim të tyre. Ekzistenca e dy inspektorateve që duket se dublojnë njëri-tjetrin, përkufizimi dhe përcaktimi i qartë i nocioneve inspektim, kontroll, verifikim, evitimi i ndërthurjes së kompetencave midis dy inspektorateve dhe dy institucioneve (Ministrisë së Drejtësisë dhe KLD-së) lidhur me administrimin e drejtësisë e të shërbimeve, si dhe të vendosjes së kufijve të qartë mbi kontrollin në gjykatat dhe gjyqtarët, janë disa nga çështjet që në kuadrin e përgjithshëm të përmirësimit të legjislacionit kanë nevojë për studim dhe rishikim nga organet përkatëse.”

3. Rekomandimet e BE-së

Këshilli i Bashkimit Evropian si organi më i lartë i BE-së, i mbledhur ne Selanik në qershor të 2003-shit, në një prej kushteve kryesore që i vendosi shtetit shqiptar, theksoi se “duhet të forcohet më tej pavarësia e gjyqësorit, duke transferuar me efektivitet inspektimin e veprimtarive gjyqësore të gjykatësve nga Ministria e Drejtësisë drejt Këshillit të Lartë të Drejtësisë”. Por fatkeqësisht (me dashje ose nga pakujdesia) në planin kombëtar të ish-qeverisë shqiptare, të miratuar më 03.05.2005, nuk është përfshirë rekomandimi i prerë nga Këshilli i BE-së, se ministri i Drejtësisë nuk mund dhe nuk duhet të ketë të drejtën për të filluar procedimet disiplinore apo inspektimin e veprimtarisë gjyqësore të gjykatësve, me qëllim, garantimin e pavarësisë së pushtetit gjyqësor nga politika. Për të njëjtën çështje dhe pikërisht për zgjidhjen e të njëjtit problem, autoriteteve e BE-së kanë “ngritur zërin” në raportin e vitit 2005 për Shqipërinë, duke theksuar prerë se “Ekzistenca e dy inspektoriateve të kontrollit të gjyqësorit, njëri pranë Këshillit të Lartë të Drejtësisë dhe tjetri pranë Ministrisë së Drejtësisë, pa pasur kompetenca dhe përgjegjësi të ndara, duhet të konsiderohet si një cështje emergjente që duhet rregulluar. Kompetencat e Inspektoriatit të ministrit te Drejtësisë duhet të kufizohen, vetëm në çështje krejtësisht administrative, me qëllim që të parandalohet ndërhyrja në pavarësinë e pushtetit gjyqësor. Është mjaft e diskutueshme nëse duhet të ekzistojë një inspektoriat kontrolli për gjyqësorin brenda vetë Ministrisë se Drejtësisë…Nga ky kontekst, duhet vëzhguar, nëse në këtë mënyrë zbatohet parimi i pavarësisë së pushtetit gjyqësor.” Të njëjtin shqetësim, autoritete e BE-së e kanë ngritur në të gjitha raportet e viteve të fundit për Shqipërinë, fakt i cili dëshmon për seriozitetin që BE-ja i jep kësaj çështjeje, duke theksuar se ngritja e një sistemi gjyqësor dhe të pavarur nga pushtetet e tjera dhe politika, është kryefjala e reformave që duhet të përshkojnë gjyqësorin, kryefjalë e cila u nënvizua edhe nga presidenti Barozo.