Iluzioni i pavarësisë së BQE

Nga Yanis Varoufakis, Projekt Syndicate, 7 qershor 2016

Ish-ministri grek i financës, Yanis Varoufakis shpjegon të fshehtat e politikës dhe bankave që rrethuan kolapsin e Greqisë. Duke treguar dështimin në thelb të Bankës Qendrore Europiane, ai ndan sugjerimet për përmirësimin e funksionimit të eurozonës.

Një angazhim ndaj pavarësisë së bankave qendrore është një pjesë jetësore e besimit se politikëbërësit “seriozë” pritet të mbështesin privatizimin, “fleksibilitetin” e tregut të punës dhe kështu me radhë. Por ndaj kujt duhet të jenë të pavarura bankat qendrore? Përgjigjja duket e qartë: ndaj qeverive.

Në këtë kuptim, Banka Qendrore Europiane është banka qendrore e pavarur tipike: asnjë qeveri nuk qëndron pas saj dhe e ka të ndaluar shprehimisht që të qëndrojë pas ndonjë qeverie kombëtare. Dhe megjithatë BQE është banka qendrore më pak e pavarur në botën e zhvilluar.

Vështirësia kyçe është klauloza “nuk ka asistencë monetare” e BQE – një ndalim kundër ofrimit të ndihmës ndaj një qeverie në paaftësi për të paguar të shteteve anëtare. Ngaqë bankat tregtare janë një burim thelbësor i financimit të qeverive anëtare, BQE është e detyruar të refuzojë likuiditetin e bankave që ndodhen në shtetet anëtare në paaftësi pagese. Kështu, BEQ bazohet te rregullat që e parandalojnë atë nga shërbimi si një huadhënëse e mjetit të fundit.

Thembra e Akilit e kësaj marrëveshjeje është mungesa e procedurave të paaftësisë së pagesës së shteteve anëtare të euros. Për shembull, kur Greqia nuk pati mundësi të paguajë në vitin 2010, qeveritë e Gjermanisë dhe Francës ia mohuan qeverisë greke të drejtën për të mospaguar borxhin që i kishin bankave gjermane dhe franceze. Borxhi i parë i Greqisë u përdor për të likuiduar bankat gjermane dhe franceze. Por kjo e thelloi paaftësinë paguese të Greqisë.

Në këtë pikë mungesa e pavarësisë së BQE u ekspozua plotësisht. Që nga viti 2010, qeveria greke është mështetur në një vazhdimësi kredish që nuk mund t’i shlyejë kurrë për të ruajtur një fasadë të aftësisë së pagimit. Një BQE vërtetë e pavarur, që i bindet rregullave të veta duhet të refuzonte pranimin si kolateral të gjitha detyrimet e borxheve të garantuara nga shteti grek – obligacionet qeveritare, bonot e thesarit dhe më shumë se 50 miliardë euro borxhe që bankat Greke dhanë për të qëndruar në qarkullim.

Sigurisht, një refuzim i tillë do të mbyllte bankat greke dhe do të çonte menjëherë në daljen e Greqisë nga eurozona, sepse qeveria ishte e detyruar të lëshonte likuiditetet e veta. E vetmja alternativë do të ishte një rikonstruktim i dobishëm i borxhit për t’i dhënë fund paaftësisë paguese të Greqisë. Fatkeqësisht, establishmenti politik i Europës, duke mos dashur të miratojë asnjë nga këto opsione, zgjodhi ta shtrijë paaftësinë paguese të Greqisë – që pretendon se është zgjidhur përmes transheve të kredive të reja.

Pranimi i heshtur i BQE i maskaradës së shtirur të kërkuar nga kreditorët e Greqisë ka shkatërruar pretendimin e saj se është e pavarur. Për t’i mbajtur bankat greke të hapura dhe për të pranuar kolateralin e tyre të garantuar nga qeveria, BQE është e detyruar t’i japë borxhit grek një përjashtim nga rregulli i saj i mos shpalljes së paaftësisë paguese. Dhe për ta mbajtur Greqinë në kontroll, Gjermania këmbëngul që ky përjashtim të jetë i kushtëzuar nga pranimi i saj, ose në gjuhën e euros që Eurogrupi i ministrave të financës së eurozonës të konfirmojë se “konsolidimi fiskal i Greqisë dhe programi i reformave janë në rregull”.

Pra, si pasojë, janë politikanët ata që i thonë BQE se kur ta ndërpresë likuiditetin e një sistemi të tërë bankar. Ndërsa BQE pretendon se ka pavarësi përballë qeverive, ajo është krejtësisht në mëshirë të qeverive të vendeve kreditore të Europës.

Për të ilustruar rebusin e BQE, ia vlen të përmendet trajtimi i kreditorëve ndaj qeverisë greke të zgjedhur në janar 2015. Në dhjetor 2014, ishte bërë e qartë se qeveria e mëparshme ishte me një këmbë në varr dhe se partia e majtë Syriza ishte drejt pushtetit. Guvernatori i bankës qendrore greke, një degë e BQE, “parashikoi” se tregjet po përballeshin me një ngushtim të likuiditetit, duke lënë të kuptohet se një fitore e Syrizës do ta bënte sistemin bankar të pasigurt – një deklaratë që do të ishte e pamend nëse nuk do të ishte përllogaritur të fillonte një zhvendosje të kapitalit bankar.

Në kohën kur unë u bëra ministër i financës në shkurt, pas fitores elektorale të Syrizas, zhvendosja e kapitalit bankar kishte filluar mirë dhe bursat ishin në rënie të lirë. Arsyeja, sigurisht, ishte fakti që Gjermania, kundër qeverisë sonë, ishte gati të fikte dritën jeshile e nevojshme nga BQE për të ruajtur përjashtimin duke e lejuar atë të pranonte kolateralin grek.

Për të stabilizuar situatën, fluturova në Londër për të folur me financierët me një mesazh të politikave të moderuara dhe të kuptueshme në lidhje me reformat dhe ristrukturimin e borxhit. Mëngjesin tjetër, bursa e rimori veten me 13 për qind, aksionet bankare u rritën me mbi 20 për qind dhe zhvendosja e kapitalit bankar ndaloi.

Po atë ditë, BQE, nën presionin e Gjermanisë anuloi një pjesë të rëndësishme të përjashtimit të saj, duke i ndërprerë bankave greke aksesin direkt në BQE dhe duke i drejtuar ato nga financimi i kushtueshëm i bankës qendrore greke (e ashtuquajtura ndihma e likuiditetit emergjent). Nuk është çudi që çmimet e bursës ranë dhe zhvendosja e kapitalit bankar u rishfaqën, duke nxjerrë 45 miliardë euro depozita nga sistemi në muajt e ardhshëm. Ndërkohë, Gjermania dhe kreditorë të tjerë filluan ta nxisin Greqinë të pranojë masat e reja të kursimit si çmimi që duhet për të përmbysur vendimin e “BQE”.

Kjo nuk është e vetmja ndërhyrje e BQE e nxitur politikisht. Po aq agresiv ishte vendimi i saj për të shkurtuar shpenzimet e bankave greke mbi bonot qeveritare, duke i instruktuar ato të refuzonin rifinancimin e borxhit. Kjo shkatërroi kapacitetin e ministrisë sime për të paguar Fondin Monetar Ndërkombëtar, që po këmbëngulte në shkurtime drastike të pensioneve dhe në heqjen e mbrojtjeve të fundit për punëtorët grekë.

Për pes muaj, teksa laku i BQE ngushtohej, ne i rezistuam kërkesave të Gjermanisë dhe FMN-së për kursim shtesë. Në fund, ndërprerja e plotë e likuiditetit ndaj bankave greke në qershor 2015 detyroi mbylljen e tyre. Kjo u pasua nga nxitja e fundit për të përçarë qeverinë tonë dhe për të detyruar kryeministrin të kapitulojë – ashtu sikurse ndodhi, duke pranuar kredinë e fundit “të shtirur” prej 85 miliardë eurosh.

Thuajse një vit më vonë, kreditorët e Greqisë po nxisnin për masa më të mëdha shtrënguese në këmbim të më shumë transheve të kredive. Në këtë pikë, guvernatori i bankës qendrore greke (që kishte nxitur në fillim zhvendosjen e kapitalit bankar në dhjetor 2014) akuzoi publikisht se qëndrimi i qeverisë sonë deri në qershor 2015 shkaktoi humbjen e 45 miliardë eurove depozita, duke sjellë mbyllje të bankave dhe kredi të tjera që nuk nxjerrin nga kriza. Fajtori po ia hidhte vajin viktimës dhe BQE haptazi e përqafoi rolin e saj si një vegël në duart e mjeshtrave të saj politikë: kreditorëve.

Funksionimi aktual i eurozonës e bën pavarësinë e BQE të pamundur. Më keq akoma, iluzioni i pavarësisë shërben si një gjethe fiku për ndërhyrjet që jo vetëm janë të nxitura politikisht, por që janë kundër parimeve të demokracisë liberale.