Ballkani mes Perëndimit dhe Rusisë

Nga: Prof. Dr. Blerim Reka*, botuar në Ballkanweb, 12 mars 2015

Blerim-RekaEkziston droja se një Luftë e Ftohtë e re mund të ndikojë në Ballkan për shkak të përshkallëzimit të krizës në Ukrainë. Një ndarje Lindje-Perëndim është kthyer në rajon 25 vjet pas përfundimit të Luftës së Ftohtë mes Perëndimit dhe Bashkimit Sovjetik. Rusia po i zhvillon interesat e saj dhe sferën e saj të influencës në disa vende të Ballkanit dhe rritjen e investimeve për sigurinë dhe energjinë.

Frika e një krize lindore të përhapur në Ballkan gjatë vitit 2015 është ngritur që prej invadimit nga Ushtria ruse të Gjeorgjisë pas Luftës së parë të ftohtë, në vitin 2008 dhe aneksimin e Krimesë në mars të vitit 2014 dhe vazhdimit të mbështetjes Ruse për separatistët në Ukrainën Lindore. Rusia ka shkelur Marrëveshjen e Budapestit të vitit 1994, e cila garantonte sovranitetin e Ukrainës dhe Marrëveshja e Dytë e Minskut, më 15 shkurt 2015, do ta ketë të njëjtin fat Trupat ruse u vendosën në kufijtë me Finlandën dhe vendet baltike në janar 2015 dhe në Arktik dhe Kaliningrad, sipas gjeneralit Valery Gerasimov, shefi Shtabit të Përgjithshëm të forcave ushtarake të Rusisë. Njësitë ushtarake do të mund të vendosen në kufijtë e Moldavisë, Rumanisë dhe Bullgarisë në vitin 2015, sipas ekspertëve.

Rëndësia strategjike
Moldavia mund të jetë një pikë kthese këtë vit, sepse Transnistria është një rajon i mbështetur rus dhe popullsia është e ndarë në Moldavi, mes mbështetjes nga Bashkimi Evropian edhe nga Rusia.
Fqinji i Moldavisë, Rumania, është distancuar politikisht nga Moska, së bashku me Bullgarinë, pasi që Rusia anuloi projektin e gazsjellësit Rrjedha e Jugut. Për Rumaninë, marrëveshja e fundit midis kryeministrit të Hungarisë, Viktor Orban dhe presidenti rus,Vladimir Putin më 17 shkurt 2015, për të zgjeruar furnizimet me gazin rus për Hungarinë, u pa si një afrim mes Hungarisë dhe Rusisë.
Rumania dhe Bullgaria janë në Detin e Zi,që është I rëndësis strategjike kyçe për Rusinë dhe gazsjellësit të saj të ri në Turqi, i cili zëvendëson projektin Rrjedha e Jugut.
E ashtuquajtura “Perdja e Hekurt” midis Perëndimit dhe Bashkimi Sovjetik, i quajtur në vitin 1946 nga burrë-shtetasi britanik Winston Churchill, përfshinte hapësirën midis Detit Barenc dhe Detit të Zi, e cila është e një rëndësie në rritje dikur, por edhe tash një vend i ardhshëm i nxehtë në mes Perëndimit dhe Lindjes. Çështja kryesore gjeopolitike e 2015-s është nëse kriza nëUkrainëdo të mbetet një “konflikt i ngrirë” apo do të përhapet në vendet fqinje.

Qendrat e komandimit
Zëvendësministri i Jashtëm i Rusisë, Grigory Karasin, tha në janar 2015 se “Përdorimi i forcës ushtarake nga ana e Ukrainës në Donetsk ishte një gabim strategjik që mund të çojë në pasojat pakthyeshme për pozitën e shtetit të Ukrainës”.
Një fjalor i tillë i Luftës së ftohtë nga Rusia, si dhe planet e saj për zhvilluar ushtrime ushtarake me Korenë e Veriut dhe Kubën,nxit provokime për propozime nga disa vende në Perëndim për t’i dërguar armë Ukrainës.
Një strategji kyçe e Luftës së ftohtë e ShBA-së është “paravendosja e pajisjeve”. Që është duke u zbatuar përsëri me ministrat e mbrojtjes të NATO-s, duke rënë dakord për të ngritur një rrjet të qendrave të komandimit në Evropën Lindore dhe dyfishimin e reagimit të shpejtë të saj me forca prej 30.000 ushtarëve si përgjigje ndaj Rusisë për aneksimin e Krimesë.
Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg e përshkroi këtë si “përforcim më i madh i mbrojtjes sonë kolektive që prej përfundimit të Luftës së Ftohtë 25 vjet më parë”.
Por NATO-ja e ka bërë të qartë se me gjithë rritjen e tensioneve Lindje-Perëndim, ajo nuk do të ndërhyjë në Ukrainë, por do të forcojë mbrojtjet e aleatëve të saj lindorë, të cilët ishin nën dominimin e Moskës për katër dekada deri në vitin 1990. Gjenerallejtënant Ben Hodges, komandant i Ushtrisë së ShBA-së në Evropë, premtoi se “një numër i vogël i trajnuesve të ushtrisë do të vendoset në Ukrainë, si shtesë e qendrës së trajnimit ët NATO-s të planifikuar për Gjeorgjinë më vonë në 2015.
Vendosja e pajisjeve të parapozicionuara është lansuar në Letoni, Lituani, Estoni, Poloni, Rumani dhe Bullgari. Këto dy vendet e fundit, që kufizohen me Ballkanin, janë të rëndësishme për një korridor ajror të Detit të Zi ku Rusia besohet se do të përpiqet për të marrë portin në Ukrainë, Mariupol, pas aneksimit të Krimesë.

Porta e gazit
Kyështë një korridor i rëndësishëm strategjik për Rusinë për në Mesdhe nëpërmjet Ballkanit. Kjo u bë realitet pas përpjekjeve që ta marrë Hungarinë dhe Serbinë në ekip, si dhe lidhje më të ngushta mes qeverisë së re greke dhe Rusisë. Maqedonia pa orientim të qartë strategjik, është pjesa e fundit e zinxhirit.
Pika e fillimit dhe e mbarimit të këtij aksi strategjik për Moskën- Hungaria dhe Greqia – janë të dy anëtarë të NATO-s, por kanë treguar kohët e fundit qëndrim pro-Moskës. Hungaria nënshkroi një kontratë prej 12 , 5 miliardë EURO me Rusinë në 2014, për t’i ndërtuar dy impiantet bërthamore të energjisë në Hungari. Hungaria mbetet një portë për gazin rus në tregun e BE-së.

Serbia: Dy personalitetet kryesore të shtetit rus dhe ai fetar vizituan kryeqytetin e Serbisë, Beogradin brenda një muaji në vitin 2014. Presidenti Vladimir Putin vizitoi në tetor dhe patriarku Kirill i Moskës në nëntor në shenjat e para politike të ndikimit strategjik të Rusisë në Beograd.

Ndikimi rus
Serbia ka nisur këtë lëvizje duke refuzuar vendosjen e sanksioneve të BE-së ndaj Rusisë. Solidaritet kulturor është marrësi një arsye nga serbët “duke luftuar lirinë e të gjitha shteteve sllavo-ortodokse”, kur luftuan me forcat rebele në Ukrainën Lindore kundër trupave qeveritare ukrainase.
Kisha ortodokse, e rëndësishme në shumë vende të Ballkanit dhe në Greqi, luan një rol të rëndësishëm politik. Kjo “miqësi” ortodokse mund të shfrytëzohet nga Qeveria e Rusisë, e cila është e afërt me Kishën Ortodokse. Serbia iu bashkua një aleance strategjike me Rusinë, me vetëm një opozitë të vogël politike dhe etnike kundër lëvizjes. Ndikimi rus do të mbetet në Serbi si një mjet për të mbajtur një ekuilibër mes interesave të saj kombëtare në Kaukaz dhe Ballkan.

Shumica e vendeve të rajonit, me përjashtim të Serbisë, kanë orientimin e tyre kryesor strategjik drejt partneritetit euro-atlantik. Serbia ka vazhduar të mbetet brenda ndikimit politik, energjetik ekonomik dhe ushtarak të Rusisë. Faktor kyç nëpër caktimin e orientimit të ardhshëm strategjik të Serbisë në 2015 ka të ngjarë që të jetë si të zgjidhen dy faktorët kufizues që vonojnë rrugën e saj evropiane – Kosova dhe Rusia.

Komisionari i BE-së për politikën e fqinjësisë dhe zgjerimit, Johannes Hahn, tha në dhjetor 2014 se Serbia ka një qasje të ndryshme ndaj Rusisë, Irakut dhe Sirisë, sepse politika e saj e jashtme nuk është në harmoni me politikat e përbashkëta të BE-së për politikën e jashtme dhe të sigurisë. Rusia ka krijuar bazën e parë të saj ushtarake jashtë territorit të saj që nga Lufta e Ftohtë në jug të Serbisë, në vitin 2011. Kjo është afër bazës amerikane në Kosovën Verilindore dhe kufirit bullgar/NATO.

Dilema kryesore gjeopolitike e Serbisë në vitin 2015 do të jetë nëse do të bashkohet me shtetet pro-amerikane të Ballkanit Adriatik, Shqipëria, Mali i Zi dhe Kosova; ose për të krijuar Danubin ballkanik pro Rusi me Bosnjë e Hercegovinë nëpërmjet Republikës Serbe.

Maqedonia: Republika e Maqedonisë qëndron mes Perëndimit dhe Lindjes. Ajo nuk ka marrëveshje strategjike me Rusinë dhe ka nënshkruar një partneritet strategjik me ShBA-në në vitin 2008. Afro 30 për qind e popullsisë së saj janë shqiptarë, më pro-amerikanët në rajon. Në veriperëndim dhe në jugperëndim kufizohet me Kosovën dhe Shqipërinë.

Përfshirja politike
Maqedonia mund të sigurojë një portë alternative për gazin evropian nga Rusia, pasi që presidenti Putin shpalli në dhjetor 2014-s se do të ndalë gazsjellësin Rrjedha e Jugut. Rusia është përfshirë më shumë politikisht në Maqedoni dhe ka bërë një deklaratë zyrtare mbi sfidat e sigurisë kombëtare në Maqedoni për të parën here që nga pavarësia e saj në vitin 1991. Rusia gjithashtu ka thënë se destabilizimi i mëtejshëm do të ndikonte në “marrëdhëniet ndëretnike në Maqedoni”,pas pretendimeve të një “grusht shteti”që është bërë nga kryeministri i Maqedonisë, Nikola Gruevski, më 31 janar, 2015. Ai akuzoi kreun e opozitës Zoran Zaev për spiunazh për shërbimet e huaja të inteligjencës dhe Zaev u pengua për ta lëshuar vendin. Komentet ruse u interpretuar nga ekspertët si vërejtje se Rusia nuk do të lejojë ndryshimin e regjimit, siç ndodhi në Ukrainë, që të përsëritet edhe në Maqedoni.

Vetoja greke
Ambasadori i ri i ShBA-së në Maqedoni, Jess Baily, mbështeti Maqedoninë si një demokraci “multi-etnike” në video mesazhin të njëjtën ditë. Ambasadorët e BE-së në kryeqyteti i Maqedonisë, Shkup shprehën “shqetësimin e tyre te thellë për situatën”. Ekziston frika se nëse Maqedonia nuk arrin që t’i bashkohet NATO-s, do të mbetet nën ndikimin rusi dhe mund të bëhet “një Ukrainë e re”. Maqedonia nuk ka qenë në gjendje t’i bashkohet NATO-s që nga samitit i vitit i 2008-s, për shkak të vetos greke. Greqia thotë se Maqedonia nuk duhet të lejohet që ta ketë emrin Maqedoni.
Duke bllokuar anëtarësimin e Maqedonisë në NATO, Greqia po zhyt Ballkanin në një çështje të rrezikshme të sigurisë, duke bllokuar përfundimin e unazës jugore të NATO-s për Ballkanin dhe të mbështetë strategjinë e Rusisë.

Udhëkryqet gjeopolitike
Kisha Ortodokse Maqedonase gjithashtu përballet me një veto nga Kisha Ortodokse Serbe. Diplomacia fetare ruse është duke u përpjekur për të zgjidhur çështjet. Serbia e kundërshton njohjen e Kishës së Maqedonisë, duke insistuar se është “pjesë e Kishës Ortodokse Serbe”.
Ky është një tjetër shembull se si Rusia po përfshihet gjithnjë e më shumë në çështjet e Ballkanit, madje edhe në çështjet fetare. Por Maqedonia mbetet enigma më e madhe politike për vitin 2015. Ajo mbetet neutrale siç është – nuk është anëtare e NATO-s -dhe është e rrethuar nga tre fqinjët “armiqësorë”. Greqia nuk e pranon emrin e saj -Bullgaria etninë e saj – kurse Serbia Kishën e saj.
Maqedoni qëndron në një udhëkryq gjeopolitik me kufijtë e saj në perëndim me shqiptarët në Shqipëri dhe Kosovë dhe një pjesë të madhe me popullsi shqiptare brenda. Deri më tani ajo ka vendosur për integrimin euro-atlantik, por integrimi përgjatë këtyre linjave është vonuar, e ndiqte afër Serbisë.
Kolonizimi kulturor serb i Maqedonisë në dy dekadat e fundit ka qenë i ndjekur nga varësia politike ndaj Serbisë me kontestet diplomatike kundër Greqisë dhe Bullgarisë – por jo Serbia.
Maqedonia ka paguar një çmim të lartë për betejat e saj diplomatike me Greqinë dhe Bullgarinë duke përfshirë 10 vjet të statusit të kandidatit për anëtarësim në BE, pa negociata për anëtarësim dhe nuk ka është anëtarësuar në NATO. Greqia dhe Bullgaria vazhdojnë të pengojnë lëvizjen e Maqedonisë për t’iu bashkuar BE-së. Nëse anëtarësimi i Maqedonisë në BE dhe NATO vazhdon të jetë i bllokuar, ka të ngjarë që të ndjekin orientimin e Serbisë drejt Rusisë.

Ambiciet e NATO-s
Maqedonia, së bashku me Serbinë dhe Greqinë, mundet pastaj të bëhet vendi i tretë në rajon nën ndikimin e Rusisë.
Plani i ri i Rusisë për gazsjellësin turk, për të zëvendësuar gazsjellësin e saj të anuluar Rrjedha e Jugut, e lidh Turqinë me Evropë nëpërmjet Hungarisë, Greqisë dhe Maqedonisë. Dhe Rusia gjithashtu planifikon të zbatojë projektin e saj 100 vjet më parë të lumit, Danub-Morava-Vardar-Selanik, për të pasur qasje në Detin Mesdhe. Kjo është arsyeja pse Serbia, Maqedonia, Greqia dhe Hungaria, kanë një rëndësi të tillë gjeostrategjike për Rusinë.
Por marrëdhëniet e varfra bilaterale diplomatike midis Maqedonisë dhe Greqisë – për shkak të mosmarrëveshjes 20-vjeçare për zgjidhjen e emrit të saj- e bën të vështirë të besohet se Greqia do të lejojë qasje të gazsjellësit në Maqedoni.
Bllokada greke ndaj Maqedonisë për t’iu bashkuar NATO-s dhe BE-së do të vazhdojë për të përjashtuar Maqedoninë nga komuniteti euro- atlantik dhe ambiciet e NATO-s për të përfunduar në jug të saj.

Rruga ideologjike
Energjia alternative dhe opsionet gjeopolitike për Maqedoninë mund të lidhen me gazsjellësin Trans-Adriatik (TAP) të përmes Shqipërisë. Kjo do të shmangte edhe Greqinë dhe Serbinë.

Greqia: Qeveria e re e krahut të majtë Syriza Greqisë, e udhëhequr nga kryeministri Aleksis Tsipras, është duke ndjekur një rrugë ideologjike mbi çështjet e brendshme dhe të jashtme. Ajo thotë se mund të tërhiqet nga eurozona dhe do të rishqyrtojë anëtarësimin në NATO. Mysafir i parë i huaj i kryeministrit në ditën e tij të parë në zyrë ishte ambasadori i Rusisë në Greqi, në një veprim që mund të demonstrojë një qëndrim të ri ndaj Rusisë. Tsipraska refuzuar vendosjen e sanksioneve të reja të BE-së ndaj Rusisë të njëjtën ditë. Ai gjithashtu ka biseduar me zëvendëskryeministrin e Serbisë,Ivica Daçiq, duke konfirmuar marrëdhëniet tradicionalisht të ngushta dypalëshe midis Greqisë dhe Serbisë.

Kthimi i Perëndimit
Udhëheqësi i Grekëve të Pavarura, partner i koalicionit në Qeverinë e re greke, Panos Kammenos, thotë: “Maqedonia ishte një krijesë e periudhës së Luftës së Ftohtë”. Kammenos, ministër i Mbrojtjes, është i njohur për lidhje të afërta personale në Rusi.

Mali i Zi, Shqipëria, Kosova: Mali i Zi, i dominuar nga investimet ruse prej 2 miliardë dollarë deri në vitin 2013, dëshiron t’i bashkohet NATO-s dhe progresi për anëtarësim do të vlerësohet në vitin 2015. Shqipëria është anëtare që nga 2008-a dhe NATO-ja ka udhëhequr një operacion të paqes në Kosovë që nga viti 1999.

Ballkani mbetet një korridor kyç strategjik në përplasjet e reja në mes Perëndimit dhe Lindjes. Luftërat e armatosura dhe hibride, luftërat civile, dhe forma të tjera të konfliktit janë të bezdisshme përsëri për Ballkanin. Perëndimi do të kthehet në Ballkan në 2015 pas një mungese 15-vjeçare për të parandaluar çdo shtrirje nga Ukraina në vendet fqinje.

Skenarët e mundshëm
1. Lufta në Ukrainën Lindore nuk do të mbetet si një konflikt i ngrirë, por mund të përhapet në Moldavi dhe të ndikojë në Rumani dhe në Bullgaria. Këto janë anëtare të NATO-s dhe BE-së dhe anti-Rusi, me qasja në Detin e Zi, gjë që i bënë ato me rëndësi kyçe strategjike për Rusinë dhe Perëndimin.
2. Që të dyja, Rumania dhe Bullgaria kanë kufij të gjatë me Serbinë, e cila është aleate e Rusisë në Ballkan dhe kryeson OSBE-në – Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë.
Bullgaria gjithashtu ka një kufi të gjatë me Maqedoninë dhe Greqinë, dy vende që janë në mosmarrëveshje në lidhje me emrin.
Çdo përfshirja e Bullgarisë do të ndikojë edhe në kufijtë e Ballkanit.

Zgjedhja më e mirë
3. Qeveria e re e Greqisë pritet të rrisë retorikën e saj anti-NATO dhe anti-BE dhe t’i kundërshtojë edhe më tej sanksionet shtesë të BE-së kundër Rusisë. Ajo do të jetë unike për të pasur një shtet në BE dhe NATO i udhëhequr nga një qeveri e cila qëndron ideologjikisht kundër këtyre organizatave euroatlantike.
4. Shtrirja e rrezikshme mund të pritet në Ballkanin Jugor, sepse Serbia në jug ka një bazë të përhershme ruse pranë kufirit me Bullgarinë, Maqedoninë dhe Kosovën – e cila gjithashtu ka një bazë ushtarake amerikane.
5. Maqedonia është enigmë e madhe gjeopolitike për vitin 2015, për shkak se mund të jetë një Luftë e ftohtë e re në Ballkan. Ajo përballet me një zgjedhje të hidhur në mes Perëndimit dhe Lindjes me dy fqinjëve që vënë veton për lidhjet e saj perëndimore nëpërmjet BE-së dhe NATO-s. Maqedonia është në rrezik specifik edhe për shkak të ndarjes etnike.

    Thënie për Shtetin

    • Një burrë shteti është një politikan që e vë vehten në shërbim të kombit. Një politikan është një burrë shteti që vë kombin e tij në shërbim të tij.
      - Georges Pompidou
    • Në politikë duhet të ndjekësh gjithmonë rrugën e drejtë, sepse je i sigurt që nuk takon kurrë asnjëri
      - Otto von Bismarck
    • Politika e vërtetë është si dashuria e vërtetë. Ajo fshihet.
      - Jean Cocteau
    • Një politikan mendon për zgjedhjet e ardhshme, një shtetar mendon për gjeneratën e ardhshme
      - Alcide de Gasperi
    • Europa është një Shtet i përbërë prej shumë provincash
      - Montesquieu
    • Duhet të dëgjojmë shumë dhe të flasim pak për të berë mirë qeverisjen e Shtetit
      - Cardinal de Richelieu
    • Një shtet qeveriset më mirë nga një njëri i shkëlqyer se sa nga një ligj i shkëlqyer.
      - Aristotele
    • Historia e lirisë, është historia e kufijve të pushtetit të Shtetit
      - Woodrow Wilson
    • Shteti. cilido që të jetë, është funksionari i shoqërisë.
      - Charles Maurras
    • Një burrë shteti i talentuar duhet të ketë dy cilësi të nevojshme: kujdesin dhe pakujdesinë.
      - Ruggiero Bonghi