Reforma administrative-territoriale dhe strategjia e decentralizimit

Sa pranë/larg objektivave të dëshiruar jemi pas një mandati qeverisës?

Merita Toska, Anila Bejko (Gjika), Co-PLAN, Institute for Habitat Development, POLIS University, Tirane

Annual Review of Territorial Governance in Albania, 2018

 Përmbledhje

Procesi dhe reformat decentralizuese, reforma administrative–territoriale dhe efektet e tyre në vend ishin subjekt i debateve të gjera ndër ekspertë dhe media veçanërisht përgjatë vitit 2017. Hartimi dhe zbatimi i këtyre reformave u frymëzua dhe synonte fuqizimin e qeverisjes vendore dhe rritjen e cilësisë dhe të eficiencës në ofrimin e shërbimeve publike vendore. Tashmë, në fund të një mandati qeverisës dhe në prag të zgjedhjeve të ardhshme vendore, sa pranë/larg objektivave të synuar qëndrojmë? Bazuar në të dhënat në dispozicion, në këtë dokument politikash tentojmë të vlerësojmë efektet e reformave decentralizuese dhe RAT, duke përdorur si skenar bazë argumentet mbi të cilat u ndërmorën reformat. Në linja të përgjithshme, analiza e treguesve të marrë në konsideratë sugjeron për mungesë të një decentralizimi vertikal real, varësi financiare të lartë nga qeverisja qendrore dhe nivel të theksuar pabarazish ndërmjet bashkive. Nën hegjemoninë e një qasjeje nga lart-poshtë, bashkitë nuk arrijnë të përfitojnë nga përparësitë informative që ato kanë për të adresuar preferencat/nevojat e popullatës në territoret në administrim dhe, për pasojë, përmirësimin e cilësisë së jetesës së tyre

Hyrje

 Decentralizimi dhe reformat përkatëse janë në qendër të vëmendjes në vendet në tranzicion dhe ekonomitë në zhvillim. Debati në lidhje me thellimin e decentralizimit nëpërmjet rritjes së autonomisë dhe përgjegjësive të qeverisjes vendore mbështetet gjerësisht në teoritë ekonomike [të aplikuara], veçanërisht ato të lidhura me financat publike. Objektivat për qeverisje të mirë dhe përfitimet ekonomike duket të kenë udhëhequr këtë proces ndër vite. Kjo qasje ka rezultuar në forma të ndryshme organizimi të qeverisjes vendore dhe nivele të ndryshme të kompetencave fiskale, administrative dhe politike të transferuara vertikalisht nga qeveria qendrore drejt qeverive vendore. Në këto rrethana, decentralizimi është ‘shitur’ si një instrument thelbësor për përfitime ekonomike (Rodrígues-Pose & Krøijer, 2009) pasi sjell ofrimin e të mirave dhe shërbimeve publike nga qeveritë vendore në përputhje me preferencat e konsumatorëve-komuniteteve-votuesve (Tiebout, 1956). Qeverisja vendore, në teori, ka përparësi informative në lidhje me këto preferenca përkundrejt qeverisjes qendrore, ndaj mund ta përshtatë ofertën e të mirave dhe shërbimeve publike me preferencat e tyre më mirë se qeverisja qendrore (Rodrígues-Pose & Krøijer, 2009).

Forcimi i qeverisjes dhe demokracisë vendore paraqet interes studimor dhe praktik në rastin e Shqipërisë, si një vend i cili ka një histori demokracie relativisht të re. Frymëzuar deri diku nga perspektiva evropiane dhe përftimet potenciale (Bardhan, 2002), procesi i decentralizmit në dy dekadat e fundit ka përparuar me hapa të ngadaltë dhe me ‘dallgë’. Reformat e para decentralizuese u regjistruan në vijim të miratimit të Kartës Evropiane të Vetëqeverisjes Vendore, parimet e të cilës u përfshinë në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë (1998), miratimit të Strategjisë Kombëtare për Decentralizim (1999), Ligjit nr. 8652/2000 ‘Për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore’ dhe Ligjit nr. 8653/2000 ‘Për Ndarjen Administrative – Territoriale të Njësive të Qeverisjes Vendore në Republikën e Shqipërisë’.

Viti 2014 shënon ‘dallgën e dytë’ të rëndësishme për decentralizimin në Shqipëri, veçanërisht nga pikëpamja administrative dhe fiskale. Në vitin 2014, Qeveria Shqiptare ndërmori reformën administrative territoriale (RAT), me objektivin kryesor të përmirësimit të ofrimit të shërbimeve për qytetarët. E vlerësuar si një nga reformat kryesore të qeverisë, organizimi i qeverisjes vendore në 61 bashki krijoi premisat për reformimin e qeverisjes vendore dhe thellimin e decentralizimit në vend. Në këtë drejtim, u hartuan dhe miratuan: (i) ‘Strategjia Ndërsektoriale për Decentralizimin dhe Qeverisjen Vendore 2015-2020’ dhe plani i veprimit për zbatimin e saj; (ii) Ligji nr. 139/2015 ‘Për Vetëqeverisjen Vendore’ i cili ndër të tjera u transferoi në titull ekskluziv bashkive një sërë funksionesh të reja; (iii) Ligji nr. 68/2017 ‘Për Financat e Vetëqeverisjes Vendore’ që më tej u pasua nga ligji nr. 106/2017 ‘Për disa Ndryshime dhe Shtesa në Ligjin nr. 9632, datë 30.10.2006, ‘Për Sistemin e Taksave Vendore’.

Ndonëse gjerësisht të diskutuara nën spektrin politik (ky aspekt nuk është qëllim i këtij dokumenti), RAT dhe reformat e tjera decentralizuese konvergojnë në qëllimin kryesor të fuqizimit të qeverisjes vendore duke krijuar kushtet për rritjen e kapaciteteve vendore në ofrimin cilësor të shërbimeve dhe rritjen e eficiencës në administrimin e burimeve në dispozicion. Fuqizimi i qeverisjes vendore dhe thellimi i decentralizimit potencialisht pritet të forcojnë pozitat financiare dhe funksionale, të rrisin autonominë fiskale vendore, të rrisin efikasitetin institucional, qeverisjen e mirë dhe zbatimin e të drejtave të qytetarëve, si dhe të kontribuojnë në zhvillimin dhe rritjen ekonomike të vendit (SNDQV 2015-2020).

Në këtë artikull, pyetjet që shtrohent janë: Sa pranë/larg objektivave të dëshiruar jemi pas një mandati qeverisës? Çfarë rezultatesh kanë prodhuar deri në fund të vitit 2017 RAT dhe reformat e tjera decentralizuese të ndërmarra? Racionalja për të vlerësuar çka është arritur vjen si nevojë për të adresuar diskutimet e gjera publike mbi efektivitetin e reformave të ndërmarra në funksion të fuqizimit të bashkive dhe autonomisë së tyre. (shiko Sulçe, 20181; Koti, 20182; Shoqata e Bashkive të Shqipërisë3).

Reformat përkundrejt objektivave – statusi aktual

Ndërmarrja dhe zbatimi i RAT dhe reformave të tjera decentralizuese u parapri dhe u bazua në gjetjet empirike përkatëse4. Ndryshimet e mëdha demografike që karakterizuan historinë e dy dekadave postkomuniste, fragmentimi i qeverisjes vendore në ofrimin e shërbimeve publike vendore dhe përfaqësimin demokratik të zgjedhësve, eficienca e dobët në ofrimin e shërbimeve publike, paaftësia për të nxitur dhe mbështetur zhvillimin ekonomik vendor dhe pabarazitë e krijuara midis njësive vendore, ishin argumentet bazë që udhëhoqën konsolidimin territorial në 61 bashki të reja në vitin 20145. Kushtëzuar nga të dhënat në dispozicion, këto argumente do të përdoren si ‘skenari bazë’ për të vlerësuar në terma empirikë paraqitjen e situatës së sotme, në vijim të RAT dhe proceseve të tjera decentralizuese. Për këtë qëllim do të përdorim të dhëna financiare për nivelin e parë të qeverisjes vendore (bashkitë) të disponueshme në portalin për financat vendore www.financatvendore.al6 dhe të dhëna të tjera nga INSTAT.

Shpërndarja e popullsisë sipas 61 bashkive në vend paraqet diferenca të theksuara (të dhëna të vitit 2016): nga një nivel minimal popullsie prej rreth 5,165 banorësh në bashkinë Pustec, në rreth 763,297 banorë në bashkinë Tiranë, me shumicën e bashkive nën mesataren kombëtare prej rreth 71,467 banorësh (llogaritur si mesatare e popullsisë së 61 bashkive). Duke përjashtuar bashkinë Tiranë si një rast ekstrem (outlier), rreth 73% e bashkive kanë një popullsi nën mesataren kombëtare. Diferencat e theksuara në shpërndarjen e popullsisë

___________________________________________________________________________

Qasja metodologjike

Nga pikëpamja metodologjike, krahasimi me të dhënat faktike të viteve të mëparshme bëhet duke iu referuar 373 njësive të qeverisjes vendore të cilat janë konsoliduar në nivelin e 61 bashkive7 dhe vlerësimet do të kryhen për vitet 2010-2013-2015-2017 (varësisht disponueshmërisë së të dhënave). Treguesit subjekt vlerësimi janë:

  1. Aspektet demografike që lidhen me shpërndarjen e popullsisë në territor bazuar në ndarjen e re administrative. (Të dhënat e konsideruara janë ato sipas Regjistrit të Gjendjes Civile për vitin 20168);
  2. Madhësia e buxhetit vendor dhe buxhetet e bashkive ndaj mesatares kombëtare;
  3. Të ardhurat e veta për frymë dhe ndaj mesatares kombëtare;
  4. Autonomia financiare vendore sipas tre treguesve: të ardhura nga burime të veta vendore ndaj totalit të burimeve të disponueshme; të ardhura nga burime të veta vendore dhe taksa të ndara ndaj totalit të burimeve të disponueshme; të ardhura nga burime të veta vendore, taksa të ndara, transfertë e pakushtëzuar dhe specifike ndaj totalit të burimeve të disponueshme;
  5. Shpenzimet e qeverisjes vendore për frymë, shpenzimet e personelit për frymë dhe raportimi i treguesve me mesataren kombëtare;
  6. Investimet publike vendore për frymë dhe ndaj mesatares kombëtare.

___________________________________________________________________________

Figura1.Popullsia sipas bashkive në raport me mesataren kombëtare

Burimi: www.financatvendore.al dhe llogaritje të autorëve.

në territor mbartin implikime të rëndësishme në terma të kostove dhe ofrimit të shërbimeve publike vendore, të cilat në teori duhet të ofrohen të gjitha me të njëjtin standard pavarësisht përmasave të bashkisë apo shtrirjes territoriale të saj.

Burimet financiare të disponueshme për 61 bashkitë rezultojnë të jenë rritur në terma nominalë (veçanërisht në vitin 2017). Ndaj të ardhurave tatimore kombëtare, burimet financiare të disponueshme shënuan një nivel prej rreth 18.9% në vitin 2017 nga rreth 15.1% që ishte në vitin 2015. Krahas rritjes në terma nominalë të nivelit të buxhetit mesatar, gjerësia e variacionit (diferencës mes vlerës minimale dhe maksimale) ndërmjet bashkive është zgjeruar ndjeshëm. Këto diferenca vlerësohet të jenë të përcaktuara nga popullsia dhe numri i ndërmarrjeve aktive të përqendruara në territor (korrelacioni i serive përkatëse rezulton 0.97 në të dyja rastet).

Shpërndarja e buxhetit vendor mes bashkive evidenton qartë diferencat mes tyre në terma nominalë duke segmentuar bashkinë Tiranë si entitet me buxhet rreth 14 herë më të lartë se mesatarja kombëtare apo rreth 307 herë më të lartë sesa bashkia më e vogël. Më tej, segmenti i dytë përbëhet nga bashkitë Elbasan, Durrës, Fier dhe Shkodër, me buxhet rreth dy herë më të lartë se mesatarja kombëtare dhe rreth 48 herë më të lartë se ai i bashkisë me buxhetin më të vogël.

Figura 2: Shpërndarja e të ardhurave të buxhetit vendor mes 61 bashkive

Burimi: www.financatvendore.al dhe llogaritje të autorëve.

E njëjta panoramë rezulton edhe në rastin kur konsiderohen të ardhurat nga burime të veta vendore për frymë, si një tregues më i drejtpërdrejtë për vlerësimin e decentralizimit fiskal dhe të autonomisë vendore. Gjatë viteve të marra në konsideratë, të ardhurat nga burimet e veta për frymë janë rritur. Veçanërisht, rritja është e theksuar nga viti 2015 me një nivel prej rreth 2,995 lekësh për frymë në rreth 4,665 lekë për frymë në vitin 2017. Zgjerimi i të ardhurave për frymë, nuk është fenomen i shtrirë në mënyrë homogjene mes bashkive, por është i udhëhequr nga ecuria e të ardhurave nga burime të veta në një numër të kufizuar bashkish dhe nën efektin e të ardhurave nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja. Për pasojë, hendeku rezulton të jetë zgjeruar si mes bashkive ashtu dhe raporti i bashkive ndaj mesatares kombëtare. Përgjithësisht, bashkitë vijojnë të performojnë nën mesataren kombëtare.

Shpërndarja e buxheteve vendore dhe ecuria e të ardhurave të veta për frymë sinjalizojnë për efektivitet selektiv të reformave decentralizuese në një numër të kufizuar bashkish. Kjo kategori bashkish operon në kushte të favorshme, ashtu si dhe tregohet nga numri i bizneseve të lokalizuara në territor dhe nga popullsia banuese. Ndërhyrjet e deritanishme në funksion të decentralizimit, veçanërisht fiskal, duket të kenë pasur efekte të kufizuara për rreth 75% të bashkive në vend, të cilat vijojnë të gjenerojnë të ardhura të ulëta nga burimet e veta (nën mesataren kombëtare). Ndërhyrja me transfertat ndërqeveritare deri diku tenton të zbusë pabarazitë e krijuara, por, në aspektin e autonomisë vendore, kjo lëvizje rrit varësinë e bashkive ndaj qeverisjes qendrore duke krijuar kështu një rreth vicioz. Kjo e fundit ngre pikëpyetje të mëdha për reformat dhe ndërhyrjet e deritanishme decentralizuese vertikale (nga qeveria qendrore në atë vendore).

Figura 3. Të ardhurat nga burime vendore për frymë përkundrejt mesatares kombëtare

Burimi: www.financatvendore.al dhe llogaritje të autorëve.

Mungesa e vazhdueshme e të ardhurave, nën kufizimin e hapësirës për huamarrje vendore, është pasqyruar në nivelin e lartë të detyrimeve të prapambetura të bashkive në vend (në vitin 2017 rezultoi 9.2 miliardë lekë ose rreth 75 milionë euro nga një nivel prej rreth 11.8 miliardë lekë ose rreth 94.4 milionë euro në vitin 2015).

Shpenzimet totale të qeverisjes vendore janë rritur pas zbatimit të TAR nga 13.5% e shpenzimeve të përgjithshme të qeverisë në vitin 2010, në rreth 17.4% në vitin 2017, ndonëse përcaktuar gjerësisht prej transfertave ndërqeveritare. Raporti i transfertave ndërqeveritare ndaj të ardhurave nga burime të veta vendore rezultoi rreth 2.7 në vitin 2017, nga rreth 2.9 që ishte në vitin 2015. Ndonëse ky raport rezulton i përmirësuar, në terma nominalë, të ardhurat nga transfertat ndërqeveritare vijojnë të dominojnë strukturën e burimeve financiare vendore me rreth 73.0% ndaj totalit. Shpenzimet totale për frymë vlerësohet të jenë rritur nga 13,584 lekë në vitin 2015 në rreth 18,399 lekë në vitin 2017. Ndër kategoritë e shpenzimeve, shpenzimet e personelit për frymë gjithashtu shënuan rritje nga mesatarisht 2,517 lekë në vitin 2015 në rreth 4,535 lekë në vitin 2017, rritje kjo e përcaktuar nga një mori faktorësh si rritja e pagave në sektorin publik, rritja e numrit të punonjësve për shkak të transferimit të funksioneve të reja etj. Krahas këtyre arsyeve, të dhënat në dispozicion nuk lejojnë për vlerësim të ‘produktivitetit’ të punës në bashkitë në vend.

Investimet për frymë të kryera nga bashkitë gjithashtu rezultojnë të jenë rritur nga 3,792 lekë në vitin 2015, në mesatarisht 6,080 lekë në vitin 2017, nën ndikimin e transfertave ndërqeveritare për shpenzime kapitale. Rritja e investimeve paraqet diferenca të theksuara ndërmjet bashkive, në raportin e bashkive ndaj mesatares kombëtare. Në vitin 2017, diferencat në shpenzimet kapitale për frymë rezultojnë të jenë thelluar më tej, si ndërmjet bashkive ashtu dhe në krahasim me mesataren kombëtare. Bazuar në të dhënat e disponueshme, është e vështirë të vlerësohet nëse rritja e shpenzimeve për investime ka qenë e balancuar ndërmjet bashkisë qendër dhe njësive administrative.

Panorama e ofruar nga analiza e kategorive të shpenzimeve sugjeron për pabarazi ndërmjet 61 bashkive në vend. Injektimi i investimeve në nivel vendor, nën vlerësimin dhe vendimmarrjen qendrore, duket të ketë prodhuar pabarazi të theksuara ndërmjet bashkive në vend.

Në konceptin e ngushtë të autonomisë financiare të matur nga raporti i të ardhurave nga burime të veta vendore ndaj totalit të burimeve financiare, nuk vlerësohet të ketë pasur ndryshime në kahun përmirësues. Mesatarisht, treguesi shënoi nivelin 25.6% në vitin 2010, 25.2% në vitin 2015 dhe në fund të vitit 2017 ai regjistroi një nivel prej rreth 27.0%. Për t’u konsideruar është edhe fakti që, gjatë kësaj periudhe, në shumë bashki në vend janë aplikuar rritje në taksat dhe tarifat vendore. Edhe në rastin e treguesve të tjerë nuk paraqiten ndryshime thelbësore në nivelin e autonomisë financiare.

Varësisht konceptit të adoptuar, autonomia financiare luhatet nga një nivel minimal prej rreth 27.0% në maksimalisht 57.1% (bazuar në të dhënat për vitin 2017). Në të gjitha rastet, niveli i autonomisë vendore vlerësohet i ulët krahasuar me nivelet referencë prej 80% sipas The World Bank (2018)9 dhe me diferenca të theksuara ndërmjet bashkive. Ndonëse në terma nominalë shpenzimet e qeverisjes vendore  janë rritur [përkthyer kjo në shërbime më të mira apo jo, mbetet për t’u vlerësuar], niveli i autonomisë vendore/decentralizimi fiskal, referuar treguesve të analizuar, mbetet shumë i ulët. Sjellja hegjemonike e qeverisjes qendrore përkundrejt qeverisjes vendore duket të ketë prodhuar pabarazi të theksuara në nivel bashkie, duke lënë të paadresuara nevojat reale të komuniteteve që ato përfaqësojnë. Këto rezultate shkojnë në linjë me gjetjet e Dabla-Norris (2006) duke sinjalizuar njëkohësisht, në njërën anë një lloj rezistence të qeverisjes qendrore për të ‘lëshuar’ një instrument kontrolli mbi qeverisjen vendore10 dhe në anën tjetër një paaftësi të qeverisjes vendore për të forcuar autoritetin e tyre mbi burimet e të ardhurave vendore.

Përfundime dhe rekomandime

 Tre vitet e fundit u karakterizuan nga hapa të rëndësishëm në fushën e decentralizimit të qeverisjes nga niveli qendror në nivel vendor, në kuadrin e parashikimeve të Strategjisë Kombëtare për Decentralizimin dhe Qeverisjen Vendore 2015-2020. Zbatimi i këtyre reformave kishte si emërues të përbashkët fuqizimin e qeverisjes vendore, cilësinë dhe ekonomicitetin në ofrimin e shërbimeve publike vendore.

 Analiza e të dhënave dhe treguesve të disponueshëm sugjeron se ‘ngërçi’ më i madh qëndron në nivelin e ulët të autonomisë financiare vendore.

Varësia dhe mbështetja në transfertat nga qeveria qendrore mund të ketë nxitur një sjellje ‘dembele’ dhe deri diku ‘oportuniste’ të bashkive: ulje të stimujve për të siguruar të ardhura nga burimet e veta vendore (Dabla-Norris, 2006) e për të marrë vendime ekonomikisht eficiente dhe për pasojë, ulje të transparencës, llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë përballë komuniteteve që ato përfaqësojnë.

Në këto kushte dhe për të përmbushur qëllimin e synuar nga reformat e ndërmarra, politikëbërja duhet të reflektojë në disa drejtime:

  • Të krijojë ndarje të qartë të kompetencave e përgjegjësive për ofrimin e shërbimeve publike;
  • Të vendosë një lidhje të qartë midis burimeve të të ardhurave (çfarë qytetarët paguajnë) dhe shërbimeve të ofruara/investimeve të realizuara (çfarë marrim);
  • Të thellojë në mënyrë efektive decentralizimin fiskal për të mundësuar llogaridhënien, transparencën dhe përgjegjshmërinë përballë komunitetit, duke siguruar gjetjen e një ekuilibri midis përgjegjësive dhe fuqisë/tagrit vendimmarrës;
  • Të forcojë mekanizmat e informimit, monitorimit dhe llogaridhënies; dhe
  • Të rritë kapacitetet institucionale qendrore dhe vendore për të ngritur një model decentralizimi të suksesshëm. Ndonëse është ende herët për të nxjerrë përfundime, rritja e shpenzimeve në përgjithësi dhe e atyre të personelit në veçanti nuk pajtohet me objektivin madhor të RAT, atë të rritjes së eficiencës operacionale dhe tkurrjes së kostove administrative. Në alokimin e investimeve, adoptimi i një qasjeje nga poshtë lart mund të krijojë kushte më të mira për adresimin e nevojave të komuniteteve që bashkitë përfaqësojnë. Niveli i shpenzimeve është vetëm njëra anë e medaljes, ajo që me të dhënat në dispozicion mund të vlerësohet. Në anën tjetër, nuk mund të vlerësojmë nëse rritja e shpenzimeve është përkthyer në ofrim dhe përmirësim të cilësisë së shërbimeve publike vendore.

Shënime

  1. https://portavendore.al/2018/07/20/deshton-decentralizimi-bashkite-ne-meshiren-e-qeverise-80-e-fondeve-jepen-nga-buxheti/;https://ekonomix.al/deshton-decentralizimi-80-e-fondeve-te-bashkive-jepen-nga-qeveria/
  2. http://www.gsh.al/2018/05/16/decentralizimi-fiskal-dhe-pushteti-vendor/
  3. 3. https://aam.org.al/reforma-territoriale-dhe-decentralizimi-nen-hijen-e-buxhetit-vendor-per-vitin-2017/ https://ekonomix.al/qeveria-u-premton-bashkive-fond-parapergatitor-per-turizmin-shoqata-te-beje-decentralizimin-fiskal-nje-here/
  1. Shiko: http://www.reformaterritoriale.al
  2. Shiko argumentet për nevojën për reformën administrative territoriale, të prezantuara në Reforma Administrative Territoriale, Analizë e Situatës së Qeverisjes Vendore në Shqipëri, 2014, Ministri i Shtetit për Çështjet Vendore.
  3. Portali www.financatvendore.al është një bazë të dhënash e ndërtuar nga Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, financuar nga LëvizAlbania. Të dhënat e paraqitura në këtë portal burojnë nga Sistemi Informatik Financiar i Qeverisë (Sistemi i Thesarit) pranë Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë. Ato janë të dhëna faktike, kanë frekuencë tremujore (paraqiten në terma kumulativë) dhe janë të disponueshme për periudhën 2010-2017.
  4. Analiza krahasimore me vitet e mëparshme ndihmon në vlerësimin e situatës së financave publike vendore para dhe pas RAT, duke bërë krahasimin me situatën kombëtare dhe/apo bashkitë e tjera. Tërësia e të ardhurave në buxhet, pavarësisht burimit, do të cilësohet si ‘burime financiare totale’ të përbëra nga: të ardhura nga burime të veta vendore (taksa e tarifa vendore), taksa të ndara dhe transferta ndërqeveritare (të kushtëzuara, të pakushtëzuara dhe specifike). Shpenzimet e kryera nga bashkitë do të kategorizohen (i) sipas natyrës ekonomike – në shpenzime për paga dhe sigurime, shpenzime operative dhe të tjera dhe shpenzime kapitale; (ii) sipas klasifikimit funksional të funksioneve të qeverisë (COFOG); (iii) sipas burimit të financimit – me fonde nga burime të veta apo transferta nga qeverisja qendrore.
  5. Kjo e dhënë është përdorur nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë në llogaritjet për ndarjen e transfertës së pakushtëzuar për vitin 2017 (bazuar në formulën e miratuar).
  6. 9.http://www.seecities.eu/seecities.eu/Portals/0/Images/Stories/Publications/MFSA%20Brochure_Final_Web.pdf?ver=2018-03-27-171509-54710. Pavarësisht përmirësimit në ndarjen e transfertës së pakushtëzuar nëpërmjet formulës së miratuar nga MFE.

Referenca

  • Bardhan, P., 2002. Decentralization of Government and Development.

 Journal of Economic Perspectives,16(4), pp. 185-205.

  • Dabla-Norris, E., 2006. The Challenge of Fiscal Decentralization in Transition Countries.

Comparative Economic Studies, Vëllimi i 45, pp. 100-131.

  • Rodrígues-Pose, A. & Krøijer, A., 2009. Fiscal Decentralization and Economic Growth in Central and Eastern Europe. Growth and Change,40(3), pp. 387-417.
  • The World Bank, 2018.Improving Local Governments Capacity,The World Bank – Austria.
  • Tiebout, C. M., 1956. A Pure Theory of Local Expenditures.

The Journal of Political Economy, 64(5), pp. 416-424.

    Thënie për Shtetin

    • Një burrë shteti është një politikan që e vë vehten në shërbim të kombit. Një politikan është një burrë shteti që vë kombin e tij në shërbim të tij.
      - Georges Pompidou
    • Në politikë duhet të ndjekësh gjithmonë rrugën e drejtë, sepse je i sigurt që nuk takon kurrë asnjëri
      - Otto von Bismarck
    • Politika e vërtetë është si dashuria e vërtetë. Ajo fshihet.
      - Jean Cocteau
    • Një politikan mendon për zgjedhjet e ardhshme, një shtetar mendon për gjeneratën e ardhshme
      - Alcide de Gasperi
    • Europa është një Shtet i përbërë prej shumë provincash
      - Montesquieu
    • Duhet të dëgjojmë shumë dhe të flasim pak për të berë mirë qeverisjen e Shtetit
      - Cardinal de Richelieu
    • Një shtet qeveriset më mirë nga një njëri i shkëlqyer se sa nga një ligj i shkëlqyer.
      - Aristotele
    • Historia e lirisë, është historia e kufijve të pushtetit të Shtetit
      - Woodrow Wilson
    • Shteti. cilido që të jetë, është funksionari i shoqërisë.
      - Charles Maurras
    • Një burrë shteti i talentuar duhet të ketë dy cilësi të nevojshme: kujdesin dhe pakujdesinë.
      - Ruggiero Bonghi