Pensionet, ose borxhi që po i lëmë kalamajve

Nga Gjergj Erebara, BIRN, 12 janar 2015

gjergj-erebaraKur Bismarku vendosi ligjin e pensioneve në vitin 1889 në Gjermani, sistemi qe konceptuar mbi parimin se ka katër të punësuar për një pensionist. Qe konceptuar që shoqëria njerëzore të punonte gjithmonë kështu. Papunësia logjikisht do të qe në nivele të ulëta, ndërsa popullsia do të qe konstante ose me rritje të ngadaltë. Një skemë e tillë vetëfinancohet nga të ardhurat. Kontributet e sigurimeve shoqërore të sotme shërbejnë për të paguar pensionet e sotme. Kjo quhet skema Paguaj Ndërsa Ikën, (Pay As You Go).

Ky qe parimi mbi të cilin u ngrit edhe skema shqiptare e pensioneve këtu e shumë dekada më parë. Por në vitin 1991 në Shqipëri erdhi një situatë krejt tjetër që nuk qe konceptuar në skemën origjinale. Me rënien e komunizmit, tri në katër shqiptarë mbetën të papunë ndërsa shteti i dobët i dekadave që pasuan qe i paaftë për të ndërtuar ekonomi të shëndoshë apo për të mbledhur taksa. Sot është një sekret i njohur nga të gjithë që pjesa jonë më e madhe përgjatë 25 viteve të fundit ka mbetur për shumë vite pa punë ose është detyruar apo ka zgjedhur të punojë në të zezë.

Ndërkohë, brezi i pensionistëve të asaj kohe, pra shqiptarët që kishin filluar të punonin në vitet 1960 dhe mbushën moshën e pensionit në vitet 1990, mbeti me gisht në gojë. Zgjidhja që gjetën qeveritë shqiptare që nga ajo kohë për problemin e rënies së kontribuuesve në skemë përballë numrit të lartë të pensionistëve qe ulja e pensioneve. Dmth, nëse në skemën origjinale qe menduar që katër punëtorë të paguajnë një të katërtën e rrogës për të dhënë një pension sa 70 për qind e rrogës mesatare, duke qenë se nuk kishim më katër punëtorë, u ul masa e pensionit, nga 70 për qind në 30 për qind, që është aktualisht. Duke qenë se sot kemi në skemë afërsisht një punëtor i cili paguan 25 për qind të pagës për një pensionist, i cili merr pension sa 30 për qind të pagës, diferenca quhet deficit. Deficiti paguhet sërish nga të punësuarit e sotëm, por paguhet përmes taksave dhe tatimeve dhe jo përmes kontributeve. Këtë deficit e paguajnë edhe punëtorët në të zezë përmes taksave të konsumit dhe natyrisht, e paguajnë edhe pensionistët, të cilët nga pensionet e tyre të vogla vijojnë të paguajnë Tatim mbi Vlerën e Shtuar për mallrat apo shërbimet që konsumojnë.

Papunësia vijon të mbetet në nivele të larta edhe sot në Shqipëri dhe ka gjasa që do të vijojë të jetë e tillë edhe në të ardhmen. Por Shqipëria ka edhe një problem tjetër, pak më të komplikuar.

Besoj që të gjithë e dinë tashmë që gjenerata aktuale e 20 apo 30 vjeçarëve shqiptarë kanë bërë pak fëmijë. Pak do të thotë një, dy ose në raste të rralla, tre fëmijë. Pra në rast se aktualisht kemi rreth 500 mijë punëtorë që paguajnë po aq pensione, plus kemi punëtorët në të zezë që paguajnë taksat mbi konsumin, në të ardhmen ka gjasa që do të kemi vetëm pensionistët dhe punëtorët, por jo të ardhurat nga taksat mbi konsumin që kemi sot. Ka gjasa që nuk do të kemi as fëmijë për të çuar në emigrim dhe për të na sjellë remitanca.

Askush nuk mund ta parashikojë të ardhmen dhe ndoshta, pas 30 vjetësh gjërat mund të jenë përmirësuar. Psh, brezi i ri i shqiptarëve mund të zgjedhë të bëjë më shumë fëmijë. Ose ne mund të fitojmë një qeverisje normale që krijon një ekonomi normale. Ose fëmijët tanë mund të dalin të gjithë gjeni, të kenë vende pune me rroga të larta, të mjaftueshme për të paguar dy palë pensione e dy palë ilaçe për prindërit.

Por kjo situatë na vë përballë një zgjedhjeje të vështirë.

Shumë vende të botës janë përballur me këtë problem. Zgjidhja në shumicën e rasteve konsiston në ndryshimin rrënjësor të skemës. Ky ndryshim rrënjësor do të thotë që vendi të fillojë të paguajë pensionet aktuale nga taksimi i përgjithshëm ndërsa të vendosë kontributet aktuale në një fond kursimi. Kjo nuk është gjë e lehtë. Mbi brezin aktual të shqiptarëve kërkohen taksa njëkohësisht për të shlyer detyrimet ndaj gjeneratës së mëparshme por edhe për të kursyer për të ardhmen. Zgjedhja përballë të cilës duhet të vihen shqiptarët është pikërisht kjo: A duan të paguajnë më shumë taksa sot me synimin për të paguar pensionet aktuale dhe njëkohësisht, të kursejnë për të ardhmen? Apo duan që të vijojnë kështu siç janë dhe t’i varin shpresat te gjendja e punësimit dhe numri i punëtorëve pas 30 vitesh?

Në gjuhë popullore mund të thuhet se shqiptarët do të duhet të zgjedhin nëse duan një vezë sot apo një pulë pas 30 vjetësh. Qeveritë përgjatë të gjithë ekzistencës së skemës që nga vitet 1950 kanë zgjedhur vezën sot. Në fund fare, qeveritarët e kanë pensionin në shumicën e rasteve të garantuar jo nga skema e sigurimeve shoqërore. Rrjedhimisht ata zgjedhin për ne dhe natyrisht që zgjedhin vezën sot. Shqetësimi kryesor i politikanëve është se çfarë do të ndodhë me zgjedhjet për pushtetin vendor pas më pak se gjashtë muajsh, ose si do të shkojnë zgjedhjet parlamentare më 2017. Duket se nuk kanë kohë të mendojnë se çfarë do të ndodhë pas 30 vjetësh.

Tani, në rast se shqiptarët vijojnë të zgjedhin të kenë një numër minimal fëmijësh që kanë sot, mbi këta fëmijë pas 30 vjetësh do të bjerë një barrë edhe më e rëndë nga sa i ra brezit tonë. Brezit tonë iu desh të paguajë më së shumti nga të ardhurat e veta ilaçet e prindërve, kur i kishte të ardhurat. Por në brezin tonë ne jemi nga dy, tre apo katër fëmijë që paguajnë ilaçet e dy prindërve. Brezi i ardhshëm i shqiptarëve ka gjasa që do të jetë një fëmijë i vetëm që do të ketë detyrimin të paguajë pensionet dhe ilaçet e dy prindërve. Logjika ta do që ne nuk duhet t’ia lëmë brezit të ardhshëm këtë borxh, qoftë nga pikëpamja morale, qoftë nga pikëpamja praktike. Nga pikëpamja morale kuptohet, ndërsa nga pikëpamja praktike, mund dhe duhet të kemi parasysh se fëmijët tanë mund të mos kenë paratë e mjaftueshme për të paguar pensionet dhe ilaçet e të dy prindërve.

Qeveria me reformën aktuale të pensioneve ka bërë pikërisht zgjedhjen e dytë. Të vijojnë siç janë pa e vrarë mendjen se çfarë do të ndodhë pas 30 vjetësh. Ka zgjedhur t’ia faturojë borxhin gjeneratës së ardhëshme të shqiptarëve pa e vrarë mendjen nëse kjo gjeneratë do të ketë apo jo para. Ne të tjerët duhet të bëjnë zgjedhjen e parë

Thënie për Shtetin

  • Një burrë shteti është një politikan që e vë vehten në shërbim të kombit. Një politikan është një burrë shteti që vë kombin e tij në shërbim të tij.
    - Georges Pompidou
  • Në politikë duhet të ndjekësh gjithmonë rrugën e drejtë, sepse je i sigurt që nuk takon kurrë asnjëri
    - Otto von Bismarck
  • Politika e vërtetë është si dashuria e vërtetë. Ajo fshihet.
    - Jean Cocteau
  • Një politikan mendon për zgjedhjet e ardhshme, një shtetar mendon për gjeneratën e ardhshme
    - Alcide de Gasperi
  • Europa është një Shtet i përbërë prej shumë provincash
    - Montesquieu
  • Duhet të dëgjojmë shumë dhe të flasim pak për të berë mirë qeverisjen e Shtetit
    - Cardinal de Richelieu
  • Një shtet qeveriset më mirë nga një njëri i shkëlqyer se sa nga një ligj i shkëlqyer.
    - Aristotele
  • Historia e lirisë, është historia e kufijve të pushtetit të Shtetit
    - Woodrow Wilson
  • Shteti. cilido që të jetë, është funksionari i shoqërisë.
    - Charles Maurras
  • Një burrë shteti i talentuar duhet të ketë dy cilësi të nevojshme: kujdesin dhe pakujdesinë.
    - Ruggiero Bonghi