Ndërvarësia gjyqësore

Nga Vasil Bendo, botuar në Shqiptarja.com

Fillimisht pati një bllokim mbi trevjeçar kuvendor për miratimin e Ligjit për Gjykatat Administrative, megjithë presionin ndërkombëtar mbi vendin tonë, duke u vënë si kusht miratimi i ketij ligji për akordimin Shqipërisë të statusit kandidat për anëtar në BE. Në vijim, u bë një miratim i menjëhershëm brenda ditës i këtij Ligji, pa përfillur oponencën konstruktive të mendimit profesional të faktorit të brendshëm, duke anashkaluar rekomandimet e asistentëve ndërkombëtarë të fushës, që kanë dhënë ndihmese të pazakontë në reformimin e sistemit tonë të drejtësisë administrative.

Më tej, më 4 Nëntor 2013 nisi funksionimi i paorganizuar i gjykatave administrative trishkallëshe, kur me propozimin e KLD-së dhe me dekretimin e Presidentit të republikës u vendos nisja e gjykimit administrativ “të pavarur” në vendin tonë. Së fundi, një fillim i pasuksesshëm i gjykatave administrative në Shqipëri, për shkak të ndërvarësisë gjyqësore dhe pavarësisht synimeve pozitive të politikës ligjvënëse shqiptare.

Gjykatat administrative të shkallës së parë dhe Gjykata Administrative e Apelit, si gjykatë unike e shkallës së dytë në vend, do të jenë të ndara, të pavarura dhe të painfluencuara nga gjykatat e juridiksionit të zakonshëm. Të paktën kështu mund të mendohet teorikisht dhe ligjërisht nga veprimtaria e derisotme e tyre, megjithë problematikat që hasen ditë për ditë në këto gjykata, veçanërisht në Gjykatën e Apelit administrativ, kur dyert jane të mbyllura për publikun deri në orën 14.00 të çdo dite për shkak të funksionimit të “dhomave të këshillimit”.

Nëse reforma e këtyre dy shkallëve të gjyqësorit administrativ i është përqasur së tepërmi organizimit të vendeve të zhvilluara evropiane, krejtësisht ndryshe qëndron problemi ligjor dhe organizativ i gjykimit administrativ në shkallën superiore të tij. Sipas Ligjit për Gjykatat Administrative dhe Ligjit organik të Gjykatës së Lartë (të ndryshuar) parashikohet të krijohet dhe organizohet Kolegji Administrativ. Ky Kolegj shqyrton në shkallë të tretë të gjitha rekurset kundër vendimeve të apelit administrativ dhe vendimeve të gjykatave administrative të shkallës së parë me disa kufizime, por nuk i krijohet pavarësia e nevojshme nga dy kolegjet e tjera ekzistuese shumëvjeçarë, atij civil dhe penal, të cilët do të ndërhyjnë “aktivisht” në vendimmarrjen e këtij Kolegji.

Shtrohen dy pyetje parimore, ligjore dhe reformuese: Kemi bërë një reformë të plotë apo të pjesëshme të drejtësisë administrative dhe a kemi mundësi t’a përsosim më tej këtë sistem gjyqësor të sapofilluar? Çfarë pozicionimi gjyqësor dhe organizativ do të ketë Kolegji Administrativ në raport me dy kolegjet e tjera ekzistuese të Gjykatës së Lartë? Përgjigja e këtyre dy pyetjeve vështirëson pavarësinë ligjore e organizative dhe padrejtësisht dëmton gjykimin administrativ në shkallën e tretë ose shkallën superiore të gjykimit administrativ.

Jam i mendimit që pozicionimi gjyqësor dhe organizativ i Kolegjit Administrativ sipas dy ligjeve të sipërpërmendura e ndërvartëson atë dallueshëm nga dy kolegjet e tjera, që i përkasin gjykimit të juridiksionit të zakonshëm. Disa opinione dhe argumente ligjbërëse që jepen në vijim shtrojnë nevojshmërinë dhe domosdoshmërinë e ndarjes të sistemit të gjykatave administrative nga sistemi i gjykatave të juridiksionit të zakonshëm trishkallësh historik shqiptar. Me reformën e deritanishme janë të pashmangshëm disa konflikte gjyqësore që do të sjellin pasoja të padëshiruara në dhënien e drejtësisë administrative.

        Konfliktet e juridiksionit dhe kompetencave. Kolegji Administrativ i Gjykatës së Lartë do të jetë krejtësisht i ndërvartësuar nga dy kolegjet e tjera, civile e penale, të asaj Gjykate. Kjo ndërvartësi rrjedh nga disa norma kryesore rregulluese kushtetuese dhe ligjore të deritanishme:
a. Kushtetuta dhe Ligji organik i Gjykatës së Lartë, i ndryshuar me asistencën ndërkombëtare dhe vendase, nuk bëjnë asnjë dallim në kriteret organizative gjyqësore dhe të emërimit të gjyqtarëve të lartë administrativ, nga ata civil dhe penal.

Të gjithë gjyqtarët e lartë do të emërohen politikisht mbi bazën e të njëjtave kritere ligjore, pa asnjë dallim ndërmjet tyre, duke i barazvlerësuar në përzgjedhje dhe në profilin profesional.
b. Ligji organik i Gjykatës së Lartë lejon caktimin dhe lëvizjen e gjyqtarëve të lartë nga një kolegj në tjetrin, duke ia lënë këtë kompetencë Kryetarit të Gjykatës së Lartë. Kjo parakupton se përbërja e Kolegjit Administrativ do të jetë vazhdimisht e ndryshueshme, duke u përfshirë në këtë Kolegj gjyqtarë të ardhur nga dy kolegjet e tjera. Madje, ligji lejon që edhe kryetari i Kolegjit Administrativ mund të jetë një gjyqtar i prejardhur dhe jo administrativ.

c. Destinacioni i shtesës me dy gjyqtarë, që i bëhet numrit të anëtarëve të Gjykatës së Lartë me ndryshimet në ligjin organik, vështirë se mund të respektohet nga organet emëruese në procesin e përzgjedhjes së gjyqtarëve të lartë administrativ të specializuar, ndonëse është një detyrim ligjor që kjo shtesë bëhet për formëzimin e Kolegjit Administrativ. Por, edhe nëse respektohet ky destinacion, plotësimi i Kolegjit me pesë anëtarë do të bëhet nga gjyqtarët ekzistues të papërzgjedhur për këtë qëllim.

d. Në dispozitat kalimtare të ligjit që ndryshon Ligjin organik të Gjykatës së Lartë percaktohet se, deri në plotësimin e numrit të anetarëve të Kolegjit Administrativ gjyqtarët e këtij Kolegji caktohen nga Kryetari i Gjykatës së Lartë, nga radhët e gjyqtarëve ekzistues, duke mbajtur parasysh përvojën profesionale të tyre. Në këtë mënyrë, në Kolegjin Administrativ mund të caktohen edhe gjyqtarë me profil penal apo civil, ç’ka e shmang atë nga profili i specializuar administrativ që duhet të ketë sipas ligjit të posaçëm te miratuar.

        Konflikti proçedural civilo-administrativ. Ky konflikt shprehet në ligjin proçedural civil dhe në Ligjin për Gjykatat Administrative, pasi shumë dispozita të këtij ligji referojnë në KPC-në, ç’ka nuk më duket zgjidhje e drejtë ligjore dhe organizative. Ligji proçedural gjyqësor administrativ mund dhe duhet të jetë krejtësisht i ndarë nga ligji proçedural gjyqësor civil. Kjo është e këshillueshme për faktin, se këto dy sisteme gjyqësore duhet të jenë krejtësisht të ndara nga njëri-tjetri. Eshtë e arritshme juridikisht, por kërkon vullnet politik, kontribut substancial të ekspertëve të së drejtës administrative dhe civile, si edhe një punë të kujdesëshme legjislative që t’i rezistojë kohës.

Mjaft prej vendeve të zhvilluara evropiane, ligjet e tyre proçedurale civile dhe administrative i kanë krejtësisht të ndara dhe të pandërthurura me njëri-tjetrin. Secilin sistem piramidal gjyqësor, civil dhe administrativ, e kanë pajisur me rregullimet e veta normative proçedurale. Ndërthurja proçedurale civilo-administrative e gjykimit administrativ, perveçse ngatërron sistemet, ndërvartëson gjykimin administrativ nga ai i gjykatave të juridiksionit të zakonshëm trishkallësh në vendin tonë.

Konflikti në Kolegjet e Bashkuara. Ky është konflikti më i dukshëm, më i dallueshmi dhe më i rrezikshmi në shkallën e tretë të gjykimit administrativ, që e kompromenton së tepërmi këtë gjykim. Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë vendosin njësimin ose ndryshimin e praktikës gjyqësore për çështje civile, penale dhe administrative. Sipas ligjit organik të Gjykatës së Lartë, ashtu si për çështjet civile dhe penale, vendimet e Kolegjeve të Bashkuara do të unifikojnë edhe praktikën gjyqësore administrative. Kuptohet qartë që pesë votat e Kolegjit Administrativ do të jenë një pakicë në vendimmarrjen e Kolegjeve të Bashkuara dhe do të jenë votat e dy kolegjeve të tjera ato që do të përbëjnë shumicën e miratimit të vendimeve unifikuese të praktikës gjyqësore administrative.

Atëherë, cilët gjyqtarë vendosin për unifikimin e praktikës gjyqësore administrative: gjyqtarët e lartë të presupozuar si të specializuar administrativ, apo gjyqtarët që u përkasin dy kolegjeve të tjera? Përgjigja është e qartë. Vendimet unifikuese administrative të detyrueshme për gjykatat administrative të nivelit të parë dhe të dytë do të merren nga gjyqtarë të paprofilizuar dhe pa background administrativ, pra nga gjyqtarë jo të profilizuar. Ky është një dështim i pjesshëm i reformes gjyqësore administrative, që kërkon korrigjim të sa më shpejtëm, me qëllim që të mos konfliktohet me gjykatat e juridiksionit të zakonshëm. Në këtë mënyrë, gjithë piramida gjyqësore administrative që sapo kemi ndërtuar do të varet nga vendimmarrja unifikuese e gjyqësorit të juridiksionit të zakonshëm e përqëndruar në Gjykatën e Lartë. Ku ishim dhe ku duam të jemi? Gjithmonë në vend numuro, pa progres substancial reformativ.

Me plot mund profesional, kosto financiare, asistencë ndërkombëtare dhe vështirësi politike kemi ndërtuar një sistem të gjykimit administrativ pjesërisht të pavarur. Përfundimi është jo plotësisht i kënaqshëm, sepse ishin të gjitha mundësitë që me një maturi juridike dhe aplikim më të kujdesshëm të rekomandimeve të ekspertëve ndërkombëtarë mund të bëhej një ligj dhe reformë më e mirë dhe më e plotë. Ndoshta shpejt a vonë, ligjvënësi dhe ekzekutivi shqiptar do t’i përqasen apo përafrohen zgjidhjeve standarde të moderuara evropiane. Krijimi dhe fillimi i funksionimit në vendin tonë i gjykatave administrative plotëson një pjesë të qënësishme të reformës së drejtësisë administrative, duke lënë të ndërthurur apo të ndërvarur gjykimin e specializuar dhe të profilizuar të konflikteve administrative në shkallën superiore të gjykimit administrativ.

Reforma administrative evropiane e sot për sotme synon të shtrihet dhe përshtatet gjerësisht në dy drejtime kryesore: Së pari, drejt organizimit të drejtësisë administrative me gjykata administrative dyshkallëshe dhe me Këshill Shteti, i cili ka një seksion të specializuar për gjykimin e konflikteve administrative në shkallë të tretë; së dyti, drejt rekrutimit të gjyqtarëve dhe ekspertëve më të kualifikuar në të drejtën administrative, drejt gjyqtarëve administrativ të specializuar dhe të pavarur në kontrollin e administratës publike.

Në mbyllje mund të nxirret një konkluzion: “Nuk mund të konsiderohet zgjidhje e plotë e proçesit ligjkontrollues gjyqësor administrativ vetëm krijimi i gjykatave administrative të shkallës së parë dhe i Gjykatës të Apelit Administrativ në Tiranë, pa garantuar gjykimin e specializuar administrativ në shkallën superiore të drejtësisë, nëpërmjet krijimit të Këshillit të Shtetit, të pavarur krejtësisht nga Gjykata e Lartë aktuale”. Pushteti ligjvënës dhe ai ekzekutiv, praktikisht kanë lënë pa zgjidhur plotësisht sipas praktikave historike evropiane proçesin ligjkontrollues administrativ në shkallën e tretë të drejtësisë administrative.

Thënie për Shtetin

  • Një burrë shteti është një politikan që e vë vehten në shërbim të kombit. Një politikan është një burrë shteti që vë kombin e tij në shërbim të tij.
    - Georges Pompidou
  • Në politikë duhet të ndjekësh gjithmonë rrugën e drejtë, sepse je i sigurt që nuk takon kurrë asnjëri
    - Otto von Bismarck
  • Politika e vërtetë është si dashuria e vërtetë. Ajo fshihet.
    - Jean Cocteau
  • Një politikan mendon për zgjedhjet e ardhshme, një shtetar mendon për gjeneratën e ardhshme
    - Alcide de Gasperi
  • Europa është një Shtet i përbërë prej shumë provincash
    - Montesquieu
  • Duhet të dëgjojmë shumë dhe të flasim pak për të berë mirë qeverisjen e Shtetit
    - Cardinal de Richelieu
  • Një shtet qeveriset më mirë nga një njëri i shkëlqyer se sa nga një ligj i shkëlqyer.
    - Aristotele
  • Historia e lirisë, është historia e kufijve të pushtetit të Shtetit
    - Woodrow Wilson
  • Shteti. cilido që të jetë, është funksionari i shoqërisë.
    - Charles Maurras
  • Një burrë shteti i talentuar duhet të ketë dy cilësi të nevojshme: kujdesin dhe pakujdesinë.
    - Ruggiero Bonghi